Wiktor Hahn

Urodzony 9 IX 1871 w Wiedniu. Studia na Uniwersytecie we Lwowie; nauczyciel gimnazjalny; doktorat (1895), dalsze studiach w Berlinie i Wiedniu (1901–1902), habilitacja (1907), docent, profesor na uniwersytecie we Lwowie (1917), profesor Uniwersytetu Lubelskiego (1921, od 1928 pod nazwą KUL). Po 1945 związany z UW, profesor (1955).

Bibliograf, historyk literatury, edytor; jeden z najwybitniejszych bibliografów polskich, pionier bibliografii specjalnej; badacz i edytor dzieł Juliusza Słowackiego, Józefa Ignacego Kraszewskiego; prace o literaturze i teatrze XVI-XIX w.
Wiceprezes Towarzystwa Literackiego im. Adama Mickiewicza. Redaktor „Pamiętnika Literackiego” (1912–1921).
Zmarł 2 XI 1959 w Warszawie.

Bibliografia filologii klasycznej i literatury humanistycznej w Polsce, Lwów 1896–1914; O tzw. bluszczowatości Słowackiego, Lwów 1910; Juliusz Słowacki w poezji polskiej, Lwów 1910; Bibliografia o Stanisławie Staszicu, Lublin 1928; Bibliographia Vergiliana Polonorum, Lwów 1931; Bibliografia Horacego w Polsce, Lublin 1936; Shakespeare w Polsce, Wrocław 1958; Bibliografia bibliografij polskich 1921.

W. Suchodolski, Wiktor Hahn, [w:] PSB, t. IX, Wrocław 1960–1961; Biogramy uczonych polskich, cz. 1: Nauki społeczne, z. 1: A-J, Wrocław 1983.

ZDZISŁAW LIBERA

WIKTOR HAHN*

1871–1959

 

2 listopada 1959 zmarł w Warszawie prof. dr Wiktor Hahn, wybitny historyk literatury polskiej, bibliograf i edytor, znawca filologii klasycznej, zasłużony pedagog.

Urodzony 9 września 1871 w Wiedniu, należał do przedstawicieli najstarszego pokolenia polonistów, których początki działalności naukowej i pedagogicznej sięgały jeszcze XIX wieku. Po ukończeniu studiów na wydziale filozoficznym Uniwersytetu Lwowskiego, gdzie słuchał wykładów m.in. Romana Piłata, Ludwika Ćwiklińskiego i Leona Sternbacha, Wiktor Hahn został profesorem gimnazjalnym. W roku 1895 uzyskał stopień doktora filozofii, a po dodatkowych studiach w Berlinie i Wiedniu (w latach 1901–1902) habilitował się w roku 1907, uzyskując stopień docenta historii literatury polskiej (w roku 1918 rozszerzył docenturę na bibliografię i bibliotekoznawstwo). W roku 1917 Wiktor Hahn został mianowany profesorem nadzwyczajnym historii literatury polskiej na Uniwersytecie Lwowskim, a w 1921 roku profesorem zwyczajnym w Katolickim Uniwersytecie Lubelskim, gdzie wykładał bez przerwy do wybuchu II wojny światowej. Po wojnie zamieszkał w Warszawie, gdzie poświęcił się pracy naukowej, zostając w roku 1955 profesorem zwyczajnym Uniwersytetu Warszawskiego.

Olbrzymi dorobek naukowy Wiktora Hahna, liczący ponad 400 pozycji, obejmuje trzy dziedziny nauki o literaturze: prace historycznoliterackie z zakresu filologii polskiej i klasycznej, prace bibliograficzne i prace edytorskie.

Jako historyk literatury polskiej Wiktor Hahn interesował się całością dziejów literatury ojczystej. Spod jego pióra wyszły zarówno prace o literaturze wieku XVI (np. o dramacie XVI wieku i o Szymonowicu), jak i rozprawy na temat baroku i oświecenia oraz – najliczniejsze – literatury wieku XIX, przede wszystkim romantyzmu. Na zawsze jednak imię Wiktora Hahna zostanie związane z badaniem życia i twórczości Juliusza Słowackiego, którego dziełu poświęcił uczony najwięcej serca i wysiłku.

Pierwsze krytyczne wydanie zbiorowe dzieł Słowackiego (1909), którego Hahn był współredaktorem, stanowiło niezwykłe osiągnięcie w dziedzinie edytorstwa naukowego. Przyniosło ono całą spuściznę literacką twórcy Króla-Ducha, opierało się przy tym na pierwodrukach ogłoszonych za życia Słowackiego oraz na autografach, uwzględniając inne wydania w takim tylko razie, jeżeli autografów nie można było odnaleźć lub wydostać.

Innym wielkim osiągnięciem prof. Hahna było sporządzenie obszernej i niezastąpionej niczym bibliografii Juliusza Słowackiego, wydanej przy Dziełach wszystkich pod redakcją Juliusza Kleinera. Jest to owoc wieloletniej pracy i wyraz gorącego umiłowania wielkiego poety, którym Wiktor Hahn zajmował się od lat kilkudziesięciu. Bibliografię tę doprowadził Hahn do końca, a jak informują jego najbliżsi, jeszcze w dzień przed śmiercią interesował się losem swego ogromnego dzieła. Jako autor całego mnóstwa studiów i rozpraw szczegółowych, analitycznych, o Słowackim i jego utworach przyczynił się nie tylko do spopularyzowania wiedzy o poecie, ale stał się jednym z pierwszych historyków literatury, którzy stworzyli syntetyczny portret twórcy Balladyny. Na szczególną uwagę zasługuje jego polemika ze stanowiskiem Stanisława Tarnowskiego, gdy ów wysunął znaną tezę o bluszczowatości Słowackiego. W rozprawie O tzw. bluszczowatości Słowackiego Wiktor Hahn pisał:

„Określenie Tarnowskiego jest jedną z największych niesprawiedliwości, jakiej dokonano wobec ducha wielkiego poety. Sąd ten wymaga gruntownej rewizji”1.

W rozprawie tej znajdujemy głębokie przekonywające rozważania na temat wpływów i zależności w literaturze, przedstawione na szerokim tle porównawczym, a wykazujące krzywdzącą jednostronność sądu Tarnowskiego.

Spośród wielu prac o charakterze analitycznym wyróżnia się rozprawa o Samuelu Zborowskim. W gruntownej analizie dzieła Hahn przedstawił genezę koncepcji Zborowskiego, omówił charakter dramatu, jego poszczególne części, wykazał związek z Genezis z Ducha, wypowiadając przy tym wiele trafnych uwag na temat strony artystycznej utworu.

Warto uświadomić sobie jeszcze, że autor rozpraw filologicznych, zadziwiających wszechstronną erudycją, o charakterze naukowym, był równocześnie twórcą rzeczy zgoła osobliwej i niezwykłej: ogłosił bowiem w roku 1909, w setną rocznicę urodzin poety, książeczkę popularną o Słowackim przeznaczoną dla dzieci, ożywioną ciepłem serdecznego uczucia i przemawiającą do wyobraźni młodocianego czytelnika.

Osobną niejako dziedziną zainteresowań naukowych prof. Hahna były dzieje kultu Słowackiego. Jako autor antologii Juliusz Słowacki w poezji polskiej pokazał historię recepcji wielkiego romantyka, tak jak się ona kształtowała pod piórem poetów w ciągu minionego stulecia.

Poza Słowackim, który do końca życia uczonego stał w centrum jego zainteresowań, drugą postacią naszej literatury, która przykuwała uwagę Hahna, był Józef Ignacy Kraszewski. W licznych studiach o powieściach Kraszewskiego wykazał badacz niespotykaną znajomość jego dzieł, wymagającą wszechstronnej kultury literackiej i wiedzy historycznej. Należy dodać, że Wiktor Hahn stworzył również zarys twórczości Kraszewskiego, ukryty w przedmowie do wydanej w serii „Biblioteki Narodowej” powieści Morituri, charakteryzujący znakomitego pisarza jako budziciela życia duchowego, reformatora powieści polskiej i olbrzyma pracy2.

Jako bibliograf pozostawił po sobie Hahn, oprócz wymienionej już bibliografii Juliusza Słowackiego, szereg innych prac, wysoko cenionych przez znawców. Przypomnijmy niektóre z nich: Bibliografia filologii klasycznej i literatury humanistycznej w Polsce (Lwów 1896–1914), Bibliografia o Stanisławie Staszicu (Lublin 1928), Bibliographia Vergiliana Polonorum (Lwów 1931), Bibliografia Horacego w Polsce (Lublin 1936), Shakespeare w Polsce (Wrocław 1958), a wreszcie najważniejsze dzieło z tej dziedziny: Bibliografia bibliografij polskich, którego pierwsze wydanie ukazało się w roku 1921, a drugie, rozszerzone i uzupełnione, w roku 1956. Pisał o nim przed kilku laty Piotr Grzegorczyk: „gdyby istniała nagroda Akademii Nauk za dzieło najpożyteczniejsze, wszystkim niezbędne – to nagrodę taką powinien by uzyskać autor tej książki, czcigodny nestor naszej bibliografii i historii literatury, Wiktor Hahn”3.

Osobną kartę w biografii naukowej prof. Wiktora Hahna zajmuje jego działalność organizacyjna w życiu nauki polskiej. W roku 1910 był inicjatorem Zjazdu Historyczno-Literackiego im. Juliusza Słowackiego we Lwowie, a następnie redaktorem księgi pamiątkowej poświęconej poecie. Był współpracownikiem wielu wydawnictw naukowych w rodzaju Encyklopedii wychowawczej, Encyklopedii polskiej AU, Polskiego słownika biograficznego i innych. Był członkiem wielu towarzystw naukowych. W ciągu 20 lat zajmował stanowisko wiceprezesa Towarzystwa Literackiego im. Adama Mickiewicza, a przez 10 lat (1912–1921) redagował „Pamiętnik Literacki”. Położył na tym polu niemałe zasługi, o których wspominał przed laty Bronisław Nadolski4, a które zwięźle, lecz wyraziście scharakteryzował Julian Krzyżanowski: „Przypomnieć warto, iż do upadku pisma czasu pierwszej wojny europejskiej nie dopuścił Wiktor Hahn, zwalczając pod jej koniec i w latach, które bezpośrednio po niej nastąpiły, opory tak dobrze znane dzisiaj, tj. brak odpowiednich drukarń i papieru [...]”5.

Znamienny jest pod tym względem list prezydium Towarzystwa Literackiego im. Adama Mickiewicza podpisany przez Wilhelma Bruchnalskiego i Stanisława Łempickiego, skierowany do Wiktora Hahna w związku z jego rezygnacją ze stanowiska redaktora „Pamiętnika”. Zawiera on próbę oceny i charakterystyki Hahna jako redaktora. Zacytujemy fragment tego listu: „Zanim redakcja nowa, wybrana na ostatnim posiedzeniu, obejmie z rąk Wielce Szanownego Pana Profesora tekę redakcyjną, przez tyle lat z tak znakomitym pożytkiem i świetną sprawnością prowadzoną, Wydział Towarzystwa zwraca się niniejszym do Wielce Szanownego Pana Profesora z wyrazami najgłębszej podzięki i najgorętszego uznania za Jego długoletnią, niezmordowaną i tak doskonałą pracę. W latach dla Towarzystwa i jego wydawnictwa najcięższych, gdy straż czujna nad nieprzerwalnością bytu Pamiętnika należała do czynów niemal heroicznych, trwałeś, Wielce Szanowny Panie Profesorze, nieustannie, a w pełni bezinteresownej miłości dla pisma naszego, tudzież idei, która je do życia powołała – na trudnym niezmiennie stanowisku redaktora, byłeś kierownikiem rozumnym, doświadczonym i czułym. Że Pamiętnik nie upadł wówczas, gdy pod obuchem ogólnego pognębienia kultury padały nieraz placówki ruchu umysłowego najsilniejsze, to w znacznej mierze Twoja, Wielce Szanowny Panie Profesorze, zasługa. Toteż imię Wielce Szanownego Pana Profesora zapisane będzie głoskami niezatartymi w dziejach Towarzystwa i jego organu naukowego”6.

Jakże piękne świadectwo wystawione zasługom i niezłomnemu charakterowi redaktora „Pamiętnika Literackiego” w ciężkim okresie jego dziejów.

Każdy, kto zetknął się kiedykolwiek z prof. Hahnem, mógł ocenić jego życzliwość i uczynność. Pomagał młodym polonistom, chętnie służył informacją, zdumiewając przy tym niezawodną pamięcią.

„Był kopalnią wszelkich wiadomości, szczególnie bibliograficznych, grzeczny i uprzejmy dla młodych. [...] Zadziwiał zawsze swoją pracowitością, produktywnością, skrupulatnością”7 – pisał o nim we wspomnieniach Stanisław Łempicki.

Profesor Wiktor Hahn był nestorem historyków literatury polskiej. W lutym 1959 Towarzystwo Literackie im. Adama Mickiewicza obchodziło uroczyście 65-lecie jego działalności naukowej, rzadką w dziejach nauki uroczystość – wyrażając hołd czcigodnemu uczonemu.

Spoglądając na bogaty dorobek naukowy prof. Hahna, można by w celu określenia jego znaczenia w historii nauki i w literaturze użyć jego własnych słów, odniesionych niegdyś do Kraszewskiego: „Schylamy czoło przed jego olbrzymią pracą, którą świecił społeczeństwu przez szereg lat, dając przykład wytrwałości, niezrażania się żadnymi przeciwnościami. Jako olbrzym prac [...]. Tym większe uznanie w społeczeństwie łatwo zapalnym, do pracy systematycznej w przeważnej części, ale niewytrwałym i zwykłym”8.

*Tekst opublikowany pierwotnie jako: Wiktor Hahn, „Pamiętnik Literacki” 1960, z. 2, s. 599–604.

1W. Hahn, O tzw. bluszczowatości Słowackiego, Lwów 1910, s. 8.

2Zwrócił na to uwagę J. Starnawski. Por. „Przegląd Humanistyczny” 1959, nr 3, s. 206 i 207.

3„Rocznik Literacki” 1956, s. 517.

4B. Nadolski, Towarzystwo Literackie im. A. Mickiewicza we Lwowie, „Pamiętnik Literacki” 1936, s. 720–721.

5J. Krzyżanowski, Dzieje dwu Pamiętników, [w:] Z. Świdwińska, Bibliografia Pamiętnika Literackiego i Pamiętnika Tow. Literackiego im. Adama Mickiewicza. 1887–1939, Warszawa 1948, s. 9.

6List ten, jak też materiały do życiorysu naukowego użyczył mi łaskawie syn profesora Wiktora Hahna, p. mgr Kazimierz Hahn-Tarchalski, któremu składam wyrazy serdecznego podziękowania.

7S. Łempicki, Wspomnienia ossolińskie, Wrocław 1948, s. 88–90.

8J.I. Kraszewski, Morituri, „Biblioteka Narodowa”, Seria I, nr 86, Kraków 1925, s. CXXIV.