Władysław Kunicki-Goldfinger
Urodzony 13 II 1916 w Krakowie. Studia na UJ, asystent w Katedrze Mikrobiologii (do 1939). Po wojnie pracownik, a następnie kierownik Katedry Mikrobiologii Ogólnej UMCS w Lublinie, tamże doktorat (1948), habilitacja (1950). Profesor UMCS (1951). Pracownik Katedry Fizjologii Roślin UWr, następnie kierownik Katedry Mikrobiologii Ogólnej UWr oraz Instytutu Botaniki UWr. Twórca oraz kierownik (1961–1980) Katedry Mikrobiologii Ogólnej Wydziału Biologii i Nauk o Ziemi UW.
Mikrobiolog; badania nad genetyką bakterii i grzybów, mikrobiologią środowiskową oraz stosowaną. Zainteresowania związane z problemem ługowania miedzi oraz oczyszczania ścieków. Liczne prace z zakresu historii nauki.
Członek-organizator Polskiego Towarzystwa Genetycznego (1963). Kierownik Pracowni Genetyki Bakterii Instytutu Immunologii i Terapii Eksperymentalnej im. Ludwika Hirszfelda PAN. Wicedyrektor Instytutu Biochemii i Biofizyki PAN. Współzałożyciel czasopisma naukowego „Acta Microbiologica Polonica”.
Wiceprzewodniczący Rady Naczelnej PPS (1987–1990). Internowany podczas stanu wojennego. Uczestnik obrad Okrągłego Stołu w zespole ds. nauki.
Zmarł 14 VIII 1995 w Warszawie.
Dziedzictwo i przyszłość – rozważania nad biologią molekularną, ewolucją i człowiekiem, Warszawa 1976; Życie bakterii, Warszawa 1982; Szukanie możliwości. Ewolucja jako gra przypadków i ograniczeń, Warszawa 1989.
Z. Kwiatkowski, Mistrz i Nauczyciel, „Wiedza i Życie” 1995, nr 10, s. 4.
Profesor Władysław Kunicki-Goldfinger był twórcą pierwszej samodzielnej jednostki, najpierw Katedry, a następnie Instytutu, poświęconej w całości badaniom naukowym i dydaktyce z zakresu mikrobiologii na Uniwersytecie Warszawskim.
Władysław Jerzy Henryk Kunicki-Goldfinger urodził się w 1916 roku w Krakowie. Ojciec, Zygfryd Goldfinger, był prawnikiem, a matka, Waleria Kunicka, nauczycielką. Dzieciństwo i wczesną młodość spędził w Lublinie, w domu brata matki, Władysława Kunickiego. Atmosfera w domu wuja, znanego w Lublinie działacza PPS, wiernego ideałom lewicy niekomunistycznej, znacząco wpłynęła na osobowość przyszłego uczonego, a zaszczepione wtedy ideały głoszone przez PPS oraz dążenie do ich realizacji towarzyszyły mu przez lata studiów i wiele następnych.
Studia biologiczne Kunicki-Goldfinger rozpoczął w 1934 roku w Krakowie na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego. Jego zainteresowanie mikrobiologią rozbudził docent Stefan Śnieszko – kierownik Samodzielnego Zakładu Mikrobiologii, utworzonego w 1936 roku na bazie Studium Rolniczego przy Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Pod kierunkiem Śnieszki Kunicki-Goldfinger napisał pracę magisterską z zakresu mikrobiologii weterynaryjnej. Na swoim macierzystym Wydziale Filozofii poznawał także inne oblicza nauk, nie tylko to oparte na obserwacji i opisie istot żywych. Po ukończonych studiach otrzymał stopień magistra filozofii w dziedzinie biologii. Taka kombinacja zainteresowań otwierała mu drogę do późniejszego działania jako naukowca z pogranicza nauk przyrodniczych i humanistycznych. Pracę naukową rozpoczął w Katedrze Mikrobiologii Rolniczej po uzyskaniu stypendium Krakowskiej Izby Rolniczej. Działalność tę przerwał wybuch II wojny światowej. Wkrótce Kunicki-Goldfinger znalazł się we Lwowie, gdzie został aresztowany i zesłany do Guberni Archangielskiej. Tam wykonywał prace fizyczne (drwal, zdun), a potem został bakteriologiem w łagrowym szpitaliku. Po wydostaniu się z łagru skierował się do tworzonej przez gen. Władysława Andersa Armii Polskiej i, służąc w kompanii sanitarnej, przemierzył z nią cały bojowy szlak. Do Polski wrócił w 1947 roku. Pracę znalazł u prof. Józefa Parnasa na Wydziale Weterynaryjnym UMCS. Tam w 1948 roku uzyskał stopień doktora, a 2 lata później habilitował się. W 1950 roku zorganizował na UMCS samodzielną Katedrę Mikrobiologii Ogólnej. W 1951 roku został profesorem nadzwyczajnym. Kierownikiem Katedry Mikrobiologii Ogólnej był do 1955 roku, przekazując ją następnie w ręce profesora Zbigniewa Lorkiewicza. On sam, na prośbę prof. Heleny Krzemieniewskiej, wraz z kilkoma współpracownikami przeniósł się do Wrocławia i tam na Uniwersytecie Wrocławskim przejął po niej nauczanie mikrobiologii w Katedrze Fizjologii Roślin, a następnie stworzył Katedrę Mikrobiologii Ogólnej. W 1957 roku został też szefem Instytutu Botaniki UWr, a także kierownikiem Pracowni Genetyki Bakterii Instytutu Immunologii i Terapii Eksperymentalnej im. Ludwika Hirszfelda PAN. Wrocław odegrał ważną rolę w życiu naukowym Kunickiego-Goldfingera. Po wizycie w 1956 roku w kilku sławnych europejskich i amerykańskich ośrodkach naukowych profesor zajął się genetyką bakterii i grzybów. Poza pomysłami naukowymi przywiózł odpowiednie szczepy Escherichia coli K-12 (od Joshuy Lederberga) oraz grzyba Aspergillus sp. (od Guida Pontecorvo), które umożliwiały realizację tych pomysłów.
W 1960 roku Władysław Kunicki-Goldfiger na prośbę odchodzącego na emeryturę prof. Kazimierza Bassalika przyjął propozycję Wydziału Biologii i Nauk o Ziemi Uniwersytetu Warszawskiego przeniesienia się do Warszawy i pokierowania zespołem mikrobiologów, którzy dotychczas prowadzili badania i dydaktykę z zakresu mikrobiologii w Zakładzie Fizjologii Roślin. Na Uniwersytecie Warszawskim pojawił się, tradycyjnie, ze swoimi uczniami i współpracownikami z Wrocławia. W 1961 roku stworzył, trzecią z kolei, Katedrę Mikrobiologii Ogólnej, którą zarządzał do 1980 roku, kiedy to przekazał ją na niemal 30 lat w ręce prof. Mirosławy Włodarczyk. W tym okresie kierował też całym Instytutem Mikrobiologii, który powstał na Wydziale w ramach przekształceń organizacyjnych. Przez dwa lata pełnił także funkcję wicedyrektora Instytutu Biochemii i Biofizyki PAN. Na Wydziale Biologii UW pracował więc profesor pełne ćwierć wieku, aż do przejścia na ustawową emeryturę w 1986 roku. Nie zerwał jednak swoich związków z Instytutem i nami – jego uczniami. W 1993 roku powrócił na uczelnię jako honorowy zastępca swego wychowanka dr. Marka Ostrowskiego, wspólnie z nim prowadząc pracownię Fotografii i Informacji Obrazowej UW.
Suche powiedzenie o profesorze „w roku 1961 przyjechał i stworzył...”, to za mało, gdyż nie oddaje jego roli w powstaniu Instytutu Mikrobiologii w jego obecnej formie. Plany organizacyjne twórcy Katedry Mikrobiologii, która stała się zaczątkiem Instytutu Mikrobiologii, były szerokie i ambitne. Stopniowo powstawały grupy specjalizujące się w badaniach podstawowych z zakresu genetyki mikroorganizmów, wirusologii, fizjologii bakterii, immunologii (równolegle wprowadzane były zajęcia dydaktyczne z tych obszarów), ale też z różnych działów mikrobiologii stosowanej. Większość tych grup badawczych przekształcała się stopniowo w samodzielne Zakłady. Zakład Mikrobiologii Ogólnej, którego profesor był członkiem aż do przejścia na emeryturę, już po jego śmierci został przemianowany na Zakład Genetyki Bakterii ze względu na ten właśnie dominujący kierunek badań.
Życiorys prof. Kunickiego-Goldfingera byłby niepełny bez zaprezentowania prac, których był autorem lub współautorem. Omówienie to ma układ tematyczny zamiast powszechnie stosowanego chronologicznego, ponieważ właśnie taki oddaje w większym stopniu wszechstronność i ewolucję zainteresowań naukowych profesora. Sporządzając ten spis, korzystano z pełnego i starannego opracowania jego ucznia, dr Marka Ostrowskiego, które ukazało się drukiem w 1996 roku.
Profesor Władysław Kunicki jest autorem lub współautorem 120 publikacji z dziedziny szeroko pojętej mikrobiologii, do czego dochodzi 10 prac z zakresu biologii ogólnej oraz odpowiednio 20 i 30 związanych z historią nauki i filozofią biologii. Dużą część prac mikrobiologicznych stanowią opracowania teoretyczne, co oddaje zamiłowanie profesora do stawiania i omawiania szerokich hipotez naukowych. Wczesne prace dotyczą mikrobiologii weterynaryjnej. Z tej właśnie dziedziny pochodzi artykuł zatytułowany Zakaźne zapalenie wymion u krów spowodowane przez Streptococcus agalactiae i metody jego wykrywania, które ukazało się w „Roczniku Nauk Rolniczych i Leśnych” (t. XLVI, s. 65) w 1939 roku. Wymieniamy go, ponieważ było jedyną jego pracą opublikowaną przed II wojną światową. Następne opracowania z tej dziedziny ukazały się po 10-letniej przerwie, w 1948 roku. W tym czasie profesor rozszerzył swoje zainteresowania naukowe, publikując prace z zakresu biologii ogólnej, immunologii, ewolucjonizmu, mikrobiologii środowiskowej i ogólnej. Największa ich liczba przypadła na lata 50. i 60., lecz były też późniejsze. Pod koniec lat 60. zaczęły się również ukazywać prace z genetyki bakterii, ukochanej dziedziny profesora, w której odnosił, jak się nam wydaje, największe sukcesy. W dziedzinie tej opublikował 65 prac, z czego należy wymienić cykl 23 publikacji w języku angielskim, które ukazały się pod wspólnym tytułem Mechanism of Bacterial Conjugation and Recombination. Niektóre z nich opublikowano w czasopismach zagranicznych (np. „Molecular and General Genetics”), co świadczyło o wysokiej randze tych badań – uwzględniając, że było to 40 lat temu. Badania będące przedmiotem tych publikacji zostały wykonane w latach 1968–1984 w Instytucie Mikrobiologii UW, a ich współautorami byli członkowie młodego wówczas zespołu współpracowników Kunickiego-Goldfingera, z których kilku pracuje do dziś w Instytucie. Niespokojny duch profesora nie pozwolił mu jednak skupić się tylko na jednym temacie. Nadal kontynuował badania z mikrobiologii środowiskowej, a także zainteresował się nową dziedziną, mikrobiologią stosowaną, szczególnie zaś problemami ługowania miedzi i oczyszczania ścieków.
Prace uczonego dotyczące historii nauki i filozofii biologii wraz z zagadnieniami pokrewnymi powstawały w szerokim przedziale czasu, w latach 1955–1995. Należy tu wspomnieć o opracowaniach przedstawiających historię mikrobiologii polskiej, dorobek i rolę poszczególnych ośrodków naukowych w powstawaniu i rozwoju tej dziedziny, a także biografie wybitnych polskich mikrobiologów. Co się tyczy prac z zakresu filozofii biologii, to część z nich była publikowana po angielsku, a te publikowane w języku polskim ukazały się nie tylko w wydawnictwach naukowych, lecz także w wysokonakładowych tytułach popularnonaukowych, takich jak „Kosmos” czy „Problemy”.
Profesor był autorem 12 książek, w tym podręczników naukowych, wśród nich 8 publikacji z genetyki i mikrobiologii. Pozostałe 4 to: Dziedzictwo i przyszłość – rozważania nad biologią molekularną, ewolucją i człowiekiem, Szukanie możliwości. Ewolucja jako gra przypadku i ograniczeń, Znikąd donikąd oraz rozdział w książce Emocje odkryć zatytułowany Refleksje o życiu. Oddają one w pełni humanistyczne zainteresowania badacza. Na specjalne podkreślenie zasługuje podręcznik akademicki Życie bakterii. Jego pierwsze wydanie ukazało się w 1968 roku, a w ciągu następnych 20 lat – kolejne 6 wydań. Z tego unikatowego podręcznika, napisanego błyskotliwym językiem i ilustrowanego rycinami autorstwa wspaniałego grafika, Szymona Kobylińskiego, korzystało wiele roczników mikrobiologów, a jego sława trwa do dziś. Ostatnie wydanie tej książki, unowocześnione i rozszerzone przez jego uczniów ukazało się w 1998 roku.
W bibliografii należy wspomnieć o monografiach, artykułach popularnonaukowych, drukowanych wywiadach oraz wypowiedziach w radiu i telewizji. Nie zabrakło również tłumaczeń, recenzji książek i przedmów do książek napisanych przez sławnych przyrodników. Profesor był także współtwórcą wraz ze swoimi uczniami, prof. Aleksandrą Skłodowską i dr Markiem Ostrowskim, patentu na wynalazek „Sposób wyługowania metali ciężkich z odpadów poflotacyjnych i/lub ubogich rud metali ciężkich”.
Na zakończenie opisu dokonań prof. Władysława Kunickiego-Goldfingera chciałyśmy dodać, że nasz mistrz był sygnatariuszem Listu otwartego 101 – przeciwko projektowanym zmianom w Konstytucji PRL i łączeniu praw obywatelskich z wypełnianiem obowiązków (1976), Deklaracji Towarzystwa Kursów Naukowych powołującego do życia niezależny od władz „Uniwersytet Latający” (1978) oraz Listu otwartego do nauczycieli i wychowawców wzywającego do odrzucenia ograniczeń i zwracającego uwagę na przemilczenia w nauczaniu historii oraz języka polskiego (1979).
Nie sposób opisać w kilku zdaniach talentu dydaktycznego profesora. Zawsze otaczali go studenci, doktoranci, asystenci. Był dla nich niebywałym autorytetem, mistrzem. Wypromował kilkudziesięciu doktorów, z których kilkunastu uzyskało stopień doktora habilitowanego, a także tytuł profesora.
Po przyjeździe do Warszawy w 1961 roku Władysław Kunicki-Goldfinger zastał atmosferę sprzyjającą naukom filozoficzno-społecznym, co otworzyło mu możliwości zanurzenia się w problematyce z pogranicza biologii (głównie ewolucjonizmu) i filozofii. W latach 70. zainicjował cykl seminariów: Konwersatorium Biologii Ewolucyjnej i Teoretycznej, które odbywały się w Instytucie Mikrobiologii; spotykały się na nich osoby z tego samego obszaru kulturowego, różniące się jednak szczegółowymi poglądami na materializm i idealizm, dzięki czemu toczące się między nimi dyskusje były pasjonujące i ostre. Profesor działał aktywnie w sekcji Filozofii Nauki Polskiego Towarzystwa Filozoficznego oraz Komitetu Biologii Ewolucyjnej i Teoretycznej PAN. Członkiem korespondentem PAN był od 1965 roku, a członkiem rzeczywistym został w 1980 roku. Wydaje się, że jego działalność na styku nauk typowo eksperymentalnych i humanistycznych, łączenie szczegółowej wiedzy z erudycją humanisty było tym, co najbardziej odpowiadało osobowości uczonego (było zresztą w zgodzie z uzyskanym na UJ stopniem magistra filozofii w zakresie biologii).
W 1963 roku Kunicki-Goldfinger został członkiem organizatorem Polskiego Towarzystwa Genetycznego. Był również członkiem Polskiego Towarzystwa Mikrobiologów, a także kilku naukowych towarzystw zagranicznych. Otrzymał dwa doktoraty honoris causa; w 1989 roku od Uniwersytetu Wrocławskiego, a w 1990 od Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie.
Bardzo ważne dla polskich mikrobiologów było założenie w roku akademickim 1952/1953 przez Kunickiego-Goldfingera wspólnie z prof. Jadwigą Marszewską-Ziemięcką czasopisma naukowego o profilu stricte mikrobiologicznym – „Acta Microbiologica Polonica”. Czasopismem tym profesor „zarządzał”, pełniąc różne funkcje w redakcji, aż do 1975 roku, kiedy to został przewodniczącym jego rady naukowej. Czasopismo istnieje do dziś pod nazwą „Polish Journal of Microbiology”.
W okresie „warszawskim” Kunicki-Goldfiger, człowiek o przekonaniach pochodzących z ideałów przedwojennej PPS, powrócił do realizowania swoich pasji politycznych i społecznikowskich. Widzieliśmy je wyraźnie w 1968 roku (kiedy to swym autorytetem chronił pracowników i studentów przed pomarcowymi represjami) i w latach 70. gdy działał w tzw. Uniwersytecie Latającym. Od 1980 roku profesor znajdował się w centrum wydarzeń doprowadzających do historycznych przemian ustrojowych. Współpracował z KOR, współorganizował Kasę Stypendialną dla prześladowanych naukowców. W grudniu 1981 roku został internowany. W 1989 roku uczestniczył w obradach Okrągłego Stołu w zespole d/s nauki.
Nasz profesor, mistrz, a dla niektórych największy autorytet naukowy i moralny zmarł 14 sierpnia 1995 roku i spoczął w swym ulubionym Lublinie na cmentarzu przy ul. Lipowej.
Pamięć o nim jest nadal żywa wśród jego uczniów, współpracowników i przyjaciół. Wspominamy profesora często w rozmowach nieformalnych, ale także czcimy organizowaniem poświęconych mu konferencji naukowych (1995, 2005, 2015), w których uczestniczy szerokie grono naukowców, także z zagranicy.