Julian Bonder
Urodzony 9 XII 1900 w Warszawie. Studia na Politechnice Warszawskiej. Podczas studiów praca naukowa w Katedrze Hydrauliki i Aerodynamiki PW, po studiach praca w nowo utworzonym Instytucie Aerodynamicznym PW. Studia uzupełniające w zakresie matematyki i hydromechaniki w Paryżu (1927–1928). Doktorat (1930) i habilitacja (1936) na PW. Profesor Politechniki Śląskiej (1946–1952), kierownik Katedry Matematyki. Profesor PW (1952–1954), kierownik Katedry Aerodynamiki ówczesnego Wydziału Lotniczego (1952). Profesor UW (1954), dziekan Wydziału Matematyki i Fizyki (1959–1961).
Teoretyk aerodynamiki, badacz mechaniki cieczy i gazów, głównie w kontekście zagadnień związanych z lotnictwem, oraz procesów dynamicznych łączących zjawiska aerodynamiczne i sprężyste (zjawiska aeroelastyczne); zajmował się teorią fal ogólnych oraz teorią powstawania fal uderzeniowych.
Członek PAN (1954). Współtwórca i kierownik Zakładu Mechaniki Cieczy i Gazów w Instytucie Podstawowych Problemów Techniki PAN (1953–1961).
Zmarł 7 XII 1975 w Warszawie.
Wpływ przeciążenia na promień działania samolotu, Warszawa 1929; O pewnem zagadnieniu z dziedziny odwzorowania podobnego, Warszawa 1931; Odwzorowanie podobne zewnętrza dwóch dowolnych łuków kół na zewnętrze dwóch kół, Warszawa 1934; O sprzężonych drganiach płatów wolnonośnych, Warszawa 1936; Z teorii drgań skrzydeł samolotu, Warszawa 1939; Metody numeryczne w mechanice płynów, Wrocław 1969.
A. Śródka, Uczeni polscy XIX-XX stulecia, t. I: A-G, Warszawa 1994, s. 181–183.
Julian Bonder urodził się 9 grudnia 1900 roku w Warszawie, w rodzinie urzędnika miejskiego Bernarda i Anny z Zandów1. Uczył się w gimnazjum humanistycznym im. Wojciecha Górskiego. Po eksternistycznej maturze uzyskanej w 1919 roku rozpoczął studia matematyczne na Uniwersytecie Warszawskim (UW), ale w 1920 przeniósł się na Wydział Mechaniczny (Grupa Lotnicza) Politechniki Warszawskiej, na którym w 1926 roku uzyskał dyplom inżyniera mechanika. Fascynowało go lotnictwo, na które spoglądał od strony naukowej. Droga do jego poznania wiodła wówczas przez wydziały mechaniczne politechnik. Już jako student uczestniczył w pracach badawczych prowadzonych w Katedrze Hydrauliki i Aerodynamiki Politechniki Warszawskiej, a po studiach został zatrudniony w nowo utworzonym Instytucie Aerodynamicznym, z którym pozostał związany do momentu wybuchu wojny. Uwagę świata naukowego zwróciła jego praca dyplomowa, w której przedstawił rozwiązanie aktualnego wówczas zagadnienia płaskiego opływu profilu w pobliżu ziemi. Dało to początek ogólnej teorii dwupłata zbudowanej później przez Lagally’ego. Bonder uzyskał stypendium i rok akademicki 1927/1928 spędził w Paryżu na studiach uzupełniających z zakresu matematyki i hydromechaniki. Doktoryzował się w 1931 roku na Politechnice Warszawskiej2 i tamże się w 1936 roku habilitował3, uzyskując veniam legendi.
W centrum zainteresowań naukowych Bondera była mechanika cieczy i gazów, a zwłaszcza te jej aspekty, które miały wówczas żywotne znaczenie dla lotnictwa. Zajmował się badaniem procesów dynamicznych, w których występowało połączenie zjawisk aerodynamicznych i sprężystych (czyli tzw. zjawiska aeroelastyczne), kierując swoją uwagę na poszukiwanie źródeł niebezpiecznych drgań płatów samolotu. Prace badawcze wykorzystywano przy konstrukcji samolotów i tuneli aerodynamicznych. Z biegiem lat coraz bardziej interesowała Bondera strona teoretyczna, a nie praktyczna, tych zagadnień. Dał temu wyraz w serii zawierającej „prace wybitnie teoretyczne, dotyczące analizy matematycznej przepływów ruchu cieczy doskonałej – dziedziny opartej na teorii funkcji analitycznych, na odwzorowaniach konforemnych, na teorii równań całkowych i teorii funkcji eliptycznych”4.
Ze względu na „niearyjskie pochodzenie” ukrywał się w czasie okupacji niemieckiej w Radości koło Warszawy. Nie było wówczas warunków do prowadzenia działalności naukowej, zastanawiał się jednak nad nauczaniem matematyki na uczelniach technicznych, uznając, że na wzór francuskiej École Polytechnique należy kształcić inżynierów teoretyków. Po wyzwoleniu w 1944 roku zgłosił się do pracy w PKWN w Lublinie, a od stycznia 1945 roku pracował na Politechnice Warszawskiej (organizowanej wtedy w Lublinie), skąd został niebawem przeniesiony do Gliwic. Tam objął katedrę matematyki na nowo utworzonej Politechnice Śląskiej. Wrócił do działalności naukowej. Początkowo była to głównie kontynuacja i rozszerzenie prac przedwojennych, ale pojawiła się też nowa tematyka: dynamika gazów. Dotychczasowe przemyślenia badacza i potrzeby kraju sprawiły, że stał się gorącym orędownikiem tworzenia uniwersytetów technicznych i kształcenia młodzieży w zakresie matematyki stosowanej. Poglądy w tej sprawie referował na trzech powojennych zjazdach matematyków polskich.
W roku 1952 po przyjeździe z Gliwic do Warszawy objął stanowisko kierownika Katedry Aerodynamiki ówczesnego Wydziału Lotniczego Politechniki Warszawskiej. W 1955 zamienił uczelnię, na której pracował, na Uniwersytet Warszawski, na którym kierował Katedrą Aero- i Hydrodynamiki na Wydziale Matematyki i Fizyki. Był to dla Bondera okres wytężonej i owocnej pracy naukowej i organizacyjnej. Zapoczątkował zajmowanie się teorią fal uderzeniowych i teorią fal prostych, w obu dziedzinach uzyskując ważkie rezultaty. Zajmował się też teorią przepływów, badając w szczególności przepływy niestacjonarne cieczy lepkich i nieściśliwych. Uzyskane wyniki były rozszerzane na magnetodynamikę gazów, w szczególności oddziaływań wzajemnie ze sobą sprzężonych pól magnetycznych i dynamiczno-przepływowych. W badaniach korzystał ze stworzonej przez siebie geometrycznej metody analizy pól aerodynamicznych. Wyniki badań ujął w dwóch monografiach5.
Od 1953 roku organizował Zakład Mechaniki Cieczy i Gazów w Instytucie Podstawowych Problemów Techniki PAN i był jego kierownikiem do 1961. W latach 1959–1961 pełnił funkcję dziekana Wydziału Matematyki i Fizyki UW. Był to czas realizacji idei szerokiego wykorzystywania matematyki w badaniach naukowych. Chociaż prac organizacyjnych i kierowniczych nie lubił, to w różnych gremiach, komitetach i radach naukowych, w których zasiadał, bronił sprawy przyszłości matematyki stosowanej.
Pasją jego życia była matematyka i jej zastosowania, ale za istotną wartość uznawał także sprawiedliwość społeczną. Jeszcze przed wojną przyjął poglądy lewicowe. Będąc z przekonania marksistą, wstąpił w 1946 roku do PPR. Koncentrował się przede wszystkim na działalności naukowej, chociaż pisywał także artykuły z zakresu filozofii marksistowskiej i racjonalizmu filozoficznego.
Znany był jako człowiek „niezwykłej wprost skromności, unikający rozgłosu i podejmowania spraw wykraczających poza bezpośrednią działalność naukową”6.
Do wyróżnień nie przywiązywał uwagi, przyjmował je z naturalną otwartością. Był członkiem PAN (korespondent 1954, rzeczywisty 1966). Został też odznaczony Krzyżem Oficerskim OOP (1955). Był żonaty z Florą z Gutmanów. Zmarł 7 grudnia 1975 roku w Warszawie.
1Biogram Bondera można znaleźć w: Biogramy Uczonych Polskich, cz. IV: Nauki techniczne, oprac. A. Śródka i P. Szczawiński, Wrocław 1988; R. Duda, Matematycy XIX i XX wieku związani z Polską, Wrocław 2012; zob. też: M. Łunc, Julian Bonder, „Nauka Polska” 1965, R. 13, nr 5, s. 22–26; W. Fiszdon, Julian Bonder (1900–1975), „Nauka Polska” 1976, R. 24, nr 8, s. 123–130.
2J. Bonder, O pewnem zagadnieniu z dziedziny odwzorowania podobnego, Warszawa 1931, = [11]. Numery w klamrach odnoszą się do jego bibliografii zawartej w artykule: W. Fiszdon, Julian Bonder... Bibliografia ta liczy 51 pozycji.
3J. Bonder, Z teorii drgań skrzydeł samolotu, „Technika Lotnicza” 1939, R. 2.
4M. Łunc, Julian Bonder, op. cit., s. 23.
5 J. Bonder, Tensorowe niesymetryczne ujęcie równań dynamiki gazów, Warszawa 1968; J. Bonder, Czasoprzestrzenna struktura tensorowa sprzężonych pól magnetodynamiki płynów, Wrocław 1974.
6W. Fiszdon, Julian Bonder (1900–1975), „Wiadomości Matematyczne” 1978, t. XX, nr 2, s. 193–194.