Michał Łunc
Urodzony 5 IX 1908 w Smoleńsku. Studia na USB w Wilnie, następnie w Strasburgu i Paryżu. Tytuł licencjata (1929), inżyniera (1929) oraz doktorat (1934) tamże. Pracownik Instytutu Mechaniki Cieczy w Paryżu (1934–1939) oraz Instytutu Badań Astronautycznych w Paryżu (1946–1949). Kierownik Katedry Hydro- i Aerodynamiki UW (1954–1968). Profesor UW (1954).
Fizyk, matematyk; badania nad wędrówkami wirów typu Bénarda-Kármána. Zajmował się też dynamiką cieczy i gazów, w szczególności teorią przepływów, magnetohydrodynamiką i aerodynamiką molekularną oraz zagadnieniami astronautycznymi.
Członek Le Mouvement Jeunes Communistes de France (MJCF) (1928–1930). Uczestnik wojny domowej w Hiszpanii po stronie Republiki. Pracownik Instytutu Podstawowych Problemów Techniki PAN (1959–1961) oraz Instytutu Badań Jądrowych w Warszawie (1961–1968).
Zmarł 15 I 1974 w Paryżu.
Aerodynamique moléculaire, „La Recherche Aeronautique” 1949, Zarys mechaniki ogólnej, Warszawa 1959; Introduction in the Molecular Gasdynamics, Warszawa 1968.
W. Fiszdon, Michał Łunc, „Nauka Polska” 1967, nr 5; R. Duda, Matematycy XIX i XX wieku związani z Polską, Wrocław 2012.
Michał Łunc urodził się 5 września 1908 roku w Smoleńsku w rodzinie inżyniera Leona i księgowej Anny z domu Zelikin1. Ukończył gimnazjum im. Adama Mickiewicza w Wilnie w 1925 roku, po czym podjął tam studia fizyczne na Uniwersytecie Stefana Batorego. W 1927 roku przeniósł się najpierw na uniwersytet w Strasburgu, a potem do Paryża, gdzie studiował także matematykę i mechanikę. Mając lewicowe poglądy, został członkiem Francuskiej Młodzieży Komunistycznej (1928–1930). W 1929 roku uzyskał w Paryżu stopień licencjata oraz, w Instytucie Optyki, dyplom inżyniera-optyka. Tamże, na podstawie badań przeprowadzonych w Instytucie Mechaniki Cieczy, doktoryzował się w 1934 roku na podstawie rozprawy o ruchu cieczy2, w której rozważał postawione przez siebie zagadnienie dotyczące własności aerodynamicznych płaskiego nieustalonego opływu cieczy dokoła odkształcającego się profilu. Badania te kontynuował przez wiele lat3. Dobra znajomość matematyki pozwoliła Łuncowi na podanie metody, która siłę aerodynamiczną, działającą w takim bezcyrkulacyjnym opływie, wyrażała poprzez współczynniki funkcji, odwzorowującej w sposób konforemny obszar zewnętrzny profilu na obszar zewnętrzny ustalonego okręgu.
Kontynuując te badania, Łunc odkrył nowy rodzaj krążenia cieczy oraz wykazał możliwość formowania się i wędrówki wirów typu Bénarda-Kârmâna o liniach zamkniętych, otaczających obracający się walec. Opisał swoje odkrycia w monografii4. We wstępie do niej prof. Henri Claude Bénard napisał: „Rzeczą godną specjalnej uwagi jest z jednej strony fakt, że te nowe i ciekawe zjawiska hydrodynamiczne wykryte zostały w dziedzinie, zdawałoby się, dawno już i w sposób wyczerpujący do końca zbadanej, a z drugiej – że wyniki te otrzymano przy użyciu najprostszych przyrządów doświadczalnych, co jeszcze raz potwierdza znaną tezę, że w odkryciach naukowych często znaczy więcej talent eksperymentatora i wnikliwość jego obserwacji niż doskonałość aparatury doświadczalnej”5.
Te prace doświadczalne Łunca, dotyczące przyczyn tworzenia się wirów komórkowych Bénarda, wykazały, że istotną rzeczą w tym zjawisku jest nie tyle sam fakt podgrzewania cieczy, ile wynikający stąd jej ruch konwekcyjny, przy którym muszą się pojawić skierowane przeciwnie prądy cieczy ciepłej i zimnej. Było to istotne odkrycie, wyjaśniające wiele faktów dotychczas niewytłumaczonych, m.in. w meteorologii6, obserwowanych w różnych pracach technologicznych, a także zjawisk zachodzących na powierzchni Słońca.
W latach 1934–1939 Łunc był asystentem Instytutu Mechaniki Cieczy w Paryżu, ale gorący temperament sprawił, że wziął także udział w wojnie domowej w Hiszpanii po stronie Republiki. Okres wojny spędził we Francji. Znalazł się w obozie koncentracyjnym Le Vernet, gdzie usiłował pracować naukowo. Uzyskiwane wyniki przemycał na drugą stronę drutów (niektóre z nich omawiał Jacques Hadamard w „Bull. AMS”, 1944). Był także uczestnikiem francuskiego ruchu oporu. Po wojnie początkowo pozostał we Francji, gdzie w latach 1946–1949 pracował w Instytucie Badań Astronautycznych w Paryżu.
Wielkie uznanie przyniosła mu wtedy monografia7. Wyprowadził w niej ogólne równanie ruchu i z jego pomocą rozwiązał wiele zagadnień dotyczących przepływu gazów umiarkowanie rozrzedzonych.
Po kilku latach Łunc wrócił jednak do Polski, najpierw na Politechnikę Gdańską, gdzie w okresie 1950–1953 był profesorem nadzwyczajnym i kierownikiem Katedry Mechaniki. Rok 1953/1954 spędził na Politechnice Warszawskiej jako kierownik Katedry Fizyki na Wydziale Elektrycznym. Po uzyskaniu w 1954 roku tytułu profesora zwyczajnego przeniósł się na Katedrę Hydro- i Aerodynamiki Uniwersytetu Warszawskiego i tam pracował aż do feralnego 1968 roku, pod koniec jako jej kierownik. W tym czasie pracował także w Instytucie Podstawowych Problemów Techniki PAN (1959–1961) oraz w Instytucie Badań Jądrowych w Warszawie (1961–1968). W latach spędzonych w Polsce był członkiem PZPR, ale w lipcu 1968 roku musiał opuścić ten kraj na zawsze, udając się z powrotem do Francji.
Łunc był z wykształcenia fizykiem i matematykiem i cechowało go łączenie solidnej wiedzy matematycznej, widoczne w nowoczesnym, analitycznym ujmowaniu badanych przez siebie zjawisk, z głębokim wglądem, nie stroniącym od samodzielnego przeprowadzania eksperymentów, ukazującym fizyczną stronę zagadnienia. Jego zainteresowania naukowe obejmowały szeroko rozumianą dynamikę cieczy i gazów, a w szczególności teorię przepływów, magnetohydrodynamikę i aerodynamikę molekularną, a także zagadnienia astronautyczne8.
Już w Polsce, jako pierwszy na świecie, Łunc zaprojektował i zrealizował tunel aerodynamiczny o napędzie jonowym, w którym zjonizowane cząsteczki powietrza są poruszane siłami wytworzonymi przez specjalne pole elektryczne.
Razem ze współpracownikami wykonywał też Łunc wiele różnych prac eksperymentalnych, spośród których warto wspomnieć urządzenie do przyspieszania strumieni kumulacyjnych wielokrotnymi detonacjami, pozwalające uzyskać bardzo wysokie parametry ciśnienia, prędkości, temperatury itp. Z myślą o sterowaniu satelitami zajmował się badaniami nad utrzymywaniem ruchu obrotowego ciał pozostających w kosmosie za pomocą mas wysuwalnych.
Michał Łunc otrzymał wiele wyróżnień i odznaczeń. Miał francuski Medal Wojenny, a w czasie pobytu w Polsce otrzymał Krzyż Kawalerski (1954) i Krzyż Komandorski (1956) OOP. W 1953 roku dostał nagrodę państwową III stopnia za osiągnięcia w zakresie aerodynamiki molekularnej. Był członkiem PAN (korespondentem 1958, rzeczywistym 1966), członkiem Międzynarodowej Akademii Astronautycznej w Paryżu (korespondentem 1964, rzeczywistym 1966), członkiem Międzynarodowej Unii Mechaniki Teoretycznej i Stosowanej. Był też prezesem Polskiego Towarzystwa Astronautycznego (w latach 1960–1967) i wiceprezesem Biura Międzynarodowej Federacji Astronautyki.
Zmarł 25 stycznia 1974 roku w Paryżu po długotrwałej chorobie.
1W. Fiszdon, Michał Łunc, „Nauka Polska” 1967 , R. 15, nr 5, s. 57–60. Biogramy M. Łunca zawierają: Wielka encyklopedia PWN, t. VI; A. Śródka, P. Szczawiński, Biogramy uczonych polskich, cz. IV: Nauki techniczne; R. Duda, Matematycy XIX i XX wieku związani z Polską, Wrocław 2012.
2M. Łunc, Recherches sur la resistance desfluides dans un movement non-permanent, Nowy Jork 1934.
3Idem, O siłach występujących w ruchu bezcyrkulacyjnym płaskim cieczy doskonałej dokoła profilu o zmiennym kształcie, „Nauka Polska” 1953, R. 1.
4M. Łunc, L’Hydrodynamique du Cylindre Tournant, Paryż 1935.
5Cytuję za W. Fiszdon, Michał..., op. cit., s. 58.
6Por. Ch. Maurin, La météorologie et ses applications, New York 1950.
7M. Łunc, Aerodynamique moléculaire, „La Recherche Aeronautique” 1949.
8Idem, Introduction in the Molecular Gasodynamics, 1968.