Tadeusz Płużański
Urodzony 15 VIII 1920 w Miechowie. Studia ekonomiczne na UAM (1945–1946), następnie eksternistyczne studia z ekonomii politycznej w Wyższej Szkole Handlowej w Poznaniu. Studia na Wydziale Filozofii UW (1957–1961), doktorat (1964), habilitacja (1969). Asystent w Katedrze Historii Filozofii Nowożytnej UW (od 1960), następnie adiunkt i docent (do 1970). Profesor PAN (1979). Wykładał w Instytucie Religioznawstwa UJ (1973–1983) oraz na podyplomowym Studium Religioznawczym UW. Kierownik Katedry Filozofii w SGPiS (1983–1990) oraz Katedry Filozofii Wyższej Szkoły Handlu i Prawa w Warszawie (od 1995).
Filozof, historyk filozofii, poeta; studia nad współczesną filozofią chrześcijańską, ewolucjonizmem chrześcijańskim, antropologią filozoficzną i problematyką filozofii dialogu.
Po wojnie współpracował z Witoldem Pileckim; aresztowany (1947), skazany na karę śmierci (1948) zamienioną na dożywocie, zwolniony w 1956.
Zmarł 16 VIII 2002 w Warszawie.
Teilhard de Chardin, Warszawa 1963; Mounier, Warszawa 1967; Marksizm a fenomen Teilharda, Warszawa 1967; Paradoks w nowożytnej filozofii chrześcijańskiej, Warszawa 1970; Humanizm i struktury, Warszawa 1980; Filozoficzna myśl zachodniego chrześcijaństwa: od starożytności do okresu oświecenia, Warszawa 1989; Filozofia dla prawników (współautor P. Derdej), Warszawa 2000.
Z otchłani (wspomnienia), Warszawa 1996.
Tadeusz Ludwik Płużański należał do tej grupy XX-wiecznych polskich uczonych, na których losach zaciążyły dramatyczne doświadczenia historyczne, a ich droga do kariery akademickiej była najeżona przeciwnościami i cierpieniami.
Urodził się 15 sierpnia 1920 roku w Miechowie, w rodzinie nauczyciela. Dzieciństwo spędził w Wilnie, maturę uzyskał w czerwcu 1939 roku w warszawskim Liceum im. Tadeusza Czackiego. W kampanii wrześniowej służył jako ochotnik w 77 Pułku Piechoty i został ciężko ranny w bitwie pod Janowem Lubelskim. W okupowanej Polsce podjął działalność konspiracyjną w organizacjach Polska Ludowa Akcja Niepodległościowa i Tajna Armia Polska, które weszły później w skład Armii Krajowej. Ojciec Płużańskiego zginął na Pawiaku, a on sam trafił tam aresztowany w końcu 1940 roku, skąd po pobycie w więzieniu w Grudziądzu został przewieziony do obozu koncentracyjnego w Stutthofie. Był jednym z najdłużej więzionych w tym obozie – do 9 maja 1945 roku. Współwięźniowie we wspomnieniach opisywali go jako człowieka niosącego pomoc innym: duchową w formie przyjaźni i materialną w postaci żywności, do której miał dostęp, pracując w kuchni.
Po uwolnieniu z obozu otrzymał stopień oficera AK, wstąpił do organizacji Wolność i Niezawisłość, nawiązał kontakt z Witoldem Pileckim (współtwórcą Tajnej Armii Polskiej), został jego kurierem i łącznikiem z dowództwem II Korpusu we Włoszech. Aresztowany w maju 1947 roku, po torturach i pokazowym procesie „grupy Pileckiego”, oskarżony o szpiegostwo został skazany na podwójną karę śmierci zamienioną po prawie dwóch miesiącach na dożywotnie więzienie. Wolność utracił na dziewięć lat, w więzieniu we Wronkach spędził osiem lat, na wolność wyszedł w czerwcu 1956 roku w wyniku amnestii. W 1990 roku wywalczył anulowanie wyroków dla całej grupy rotmistrza Pileckiego, wcześniej uzyskał zatarcie własnego wyroku, a o rehabilitację nie chciał się starać w poczuciu swojej niewinności.
Dramatyczne losy osobiste Płużańskiego wyznaczały również koleje jego edukacji. Po sześciu latach od uzyskania matury podjął w latach 1945–1946 studia ekonomiczne na Uniwersytecie Adama Mickiewicza w Poznaniu. Po kolejnych 10 latach przerwy rozpoczął eksternistyczne studia z ekonomii politycznej w Wyższej Szkole Handlowej w Poznaniu, by w 1957 roku podjąć ostatecznie stacjonarne studia na Wydziale Filozofii Uniwersytetu Warszawskiego, pracując jednocześnie jako dziennikarz w Agencji Robotniczej. Wówczas to nastąpiło gwałtowne przyspieszenie na jego akademickiej drodze. Uzyskał zgodę na odbycie pięcioletnich studiów w ciągu czterech lat, we wrześniu 1961 roku zrobił magisterium z filozofii na podstawie pracy Problem alienacji w personalizmie Mouniera i od października tego roku został zatrudniony na UW jako asystent w Katedrze Historii Filozofii Nowożytnej, kierowanej przez docenta Leszka Kołakowskiego. Doktorat obronił w listopadzie 1964 roku na podstawie rozprawy Ewolucjonizm chrześcijański Teilharda de Chardin, której promotorem był prof. Kołakowski. Rozprawa ta została wyróżniona nagrodą ministra oświaty w 1965 roku. Równie szybko, bo już w 1969 roku, uzyskał stopień doktora habilitowanego, przedstawiając rozprawę Kategoria paradoksu w nowożytnej myśli chrześcijańskiej, której recenzentami byli profesorowie Jan Legowicz, Bolesław J. Gawecki i Tadeusz M. Jaroszewski.
Na Uniwersytecie Warszawskim był zatrudniony kolejno jako asystent, starszy asystent, adiunkt i docent (od 1970). Jako nauczyciel akademicki prowadził na Wydziale Filozofii i na wielu wydziałach humanistycznych naszego Uniwersytetu zajęcia z historii filozofii oraz seminaria studenckie, magisterskie i doktoranckie z filozofii chrześcijańskiej, był promotorem kilkunastu prac magisterskich i kilku doktorskich. Jego zajęcia prowadzone ze swadą, elegancką, jasną polszczyzną, z ogromnym osobistym zaangażowaniem emocjonalnym cieszyły się uznaniem i popularnością wśród studentów.
W okresie swojej pracy na Uniwersytecie Płużański opublikował wiele książek naukowych: Teilhard de Chardin (1963), Mounier (1967), Marksizm a fenomen Teilharda (1967), Paradoks w nowożytnejfilozofii chrześcijańskiej (1970); wydał również pracę popularyzatorską Obrona potocznego rozumu (1961), działalność popularyzatorską – wykładową i pisarską – kontynuował potem w toku całej swojej aktywności twórczej, by uwieńczyć ją książką Przyjaciel mądrości (1993).
W 1971 roku przeniósł się do Instytutu Filozofii i Socjologii PAN, do Zakładu Materializmu Dialektycznego i Historycznego, a następnie do Pracowni Filozofii Człowieka. W IFiS PAN był zatrudniony aż do przejścia na emeryturę w 1990 roku, tam też uzyskał tytuł profesora, nadany mu przez Radę Państwa w 1979 roku. Płużański podejmował jednocześnie pracę w różnych szkołach wyższych: w Instytucie Religioznawstwa UJ w latach 1973–1983, jako kierownik Katedry Filozofii w Szkole Głównej Planowania i Statystyki w latach 1983–1990, w latach 80. wykładał także na podyplomowym Studium Religioznawczym na UW, a od 1995 roku kierował Katedrą Filozofii Wyższej Szkoły Handlu i Prawa w Warszawie. W bogatym dorobku prof. Płużańskiego można znaleźć podręczniki – Filozofia dla prawników, Filozofia dla ekonomistów, prace historyczno-filozoficzne – Filozoficzna myśl zachodniego chrześcijaństwa, Humanizm i struktury oraz liczne prace popularyzatorskie. W ostatnich latach życia opublikował zbeletryzowane wspomnienia w książce Z otchłani (1996) oraz dwa tomiki wierszy: De profundis (1998) i Światło w labiryncie (2001).
Sylwetka naukowa Płużańskiego kształtowała się w kręgu tworzącej się na UW warszawskiej szkoły historii idei, której współtwórcy Kołakowski, Bronisław Baczko, Adam Sikora, Jerzy Szacki, Krzysztof Pomian byli jego nauczycielami akademickimi, a następnie uniwersyteckimi promotorami, recenzentami i przyjaciółmi. W myśli chrześcijańskiej odnajdywał odpowiedniki współczesnych idei wywodzących się z tradycji Heglowskiej i Marksowskiej, a podejmowanych, reinterpretowanych i rozwijanych w kręgu tej szkoły. Płużański badał sposób wykorzystywania idei alienacji w myśli Emmanuela Mouniera, analizował funkcjonowanie idei historyczności w postaci chrześcijańskiego ewolucjonizmu zaproponowanego przez Pierre’a Teilharda de Chardin, wreszcie konfrontował ideę dialektyki z rolą paradoksu w dziejach myśli chrześcijańskiej. Wypracowywanie rzetelnego obrazu myśli chrześcijańskiej, nad czym pracował, było też jednym z zadań realizowanych w tej szkole, jako sposób przezwyciężenia zafałszowań i zniekształceń narosłych wokół tej myśli w okresie dominacji stalinizmu w kulturze polskiej pierwszej połowy lat 50. Zainteresowania filozofią człowieka, zwłaszcza jej wersją personalistyczną, a także polemika ze strukturalizmem, zdobywającym wówczas wpływy i popularność w humanistyce światowej, były w twórczości Płużańskiego wyrazem aksjologicznego wyboru podmiotu, osoby, indywidualności jako wartości najwyższej i sprzeciwu wobec deprecjonujących i niszczących jednostkę totalitaryzmów XX wieku.