Witold Nowacki
Urodzony 20 VII 1911 w Zakrzewie koło Gniezna. Studnia na niemieckiej politechnice w Gdańsku. Doktorat na PW (1946), habilitacja na PG (1946), profesor PG (1947). Profesor PW (1952), kierownik Katedry Statyki Budowli. Profesor UW (1955).
Inżynier, konstruktor, matematyk. Badania dotyczące mechaniki ciała stałego, teorii sprężystości. Udział w zespołach projektowych licznych obiektów (hala sportowa w Łodzi, taśmociąg w Szczecinie itp.).
Sekretarz Wydziału Nauk Technicznych PAN (od 1952). Członek TNW (1950), PAN (1952, sekretarz naukowy 1953–1966, wiceprezes 1969–1978, prezes 1978–1980), Polskiego Towarzystwa Matematycznego (1984).
Doktor honoris causa 10 krajowych i zagranicznych uczelni.
Założyciel czasopisma „Archiwum Mechaniki Stosowanej” (1949).
Zmarł 23 VIII 1986 w Warszawie.
Dynamika układów ramowych, 1945; Drgania poprzeczne i wyboczenie układu ramowego jako problem łączny, Warszawa 1947; Statyka rusztów płaskich, „Rozprawy Inżynierskie” 1954, t. II, z. 1, s. 143–187; Two steady-state thermoelastic problems, „Archiwum Mechaniki Stosowanej” 1957, t. IX, z. 5, s. 579–592.
A. Śródka, Uczeni polscy XIX-XX stulecia, t. III, Warszawa 1997, s. 251–255.
Witold Nowacki urodził się 20 lipca 1911 roku w Zakrzewie koło Gniezna1 w zasłużonej dla polskości Wielkopolski i Pomorza rodzinie Ludwika i Bronisławy z Czyżewskich. Do gimnazjum uczęszczał w Gdańsku, Gnieźnie i – najdłużej (1922–1929) – w Nakle, po czym w latach 1929–1934 odbył studia budowlane i matematyczne na niemieckiej politechnice w Gdańsku, uzyskując dyplom inżyniera budowlanego. Po ukończeniu studiów przeszedł roczną służbę wojskową w podchorążówce, po czym rozpoczął działalność zawodową jako inżynier konstruktor. Przez dwa lata pracował w Gdyni, uczestnicząc w realizacji wielu konstrukcji inżynierskich, a w 1937 roku przeniósł się do Mielca, gdzie pracował przy budowie fabryki samolotów.
W trakcie kampanii wrześniowej 1939 roku, którą odbywał jako podporucznik, dostał się do niemieckiej niewoli. Przebywał w obozie oficerskim Woldenberg (dzisiaj Dobiegniewo) aż do uwolnienia w styczniu 1945 roku. W warunkach izolacji od normalnego życia, ale także uwolnienia od codziennej troski o byt, w obozie rozwinęła się szeroka działalność samokształceniowa i szkoleniowa. Jednym z przejawów tej działalności było obozowe Studium Dokształcania Politechnicznego. W tych warunkach pięcioletnia niewola stała się dla Witolda Nowackiego (i wielu innych jeńców) okresem niezwykle wytężonej pracy. Nowacki prowadził zajęcia na Studium, a jednocześnie intensywnie się dokształcał w zakresie analizy matematycznej, mechaniki budowli, konstrukcji żelbetowych i teorii sprężystości; równocześnie przygotowywał też oryginalne prace własne. Dzięki temu był on w stanie, z chwilą wyzwolenia obozu, natychmiast przystąpić do pracy badawczej i dydaktycznej na wyższych uczelniach w kraju, a w szczególności, dzięki przygotowanym w obozie rozprawom, mógł uzyskać, już w pierwszym roku po wyzwoleniu, doktorat i habilitację. W rezultacie jego kariera – wyhamowana przez wojnę – przebiegała po wojnie błyskawicznie.
Na początku 1945 roku objął kierownictwo Katedry Statyki Budowli na Politechnice Warszawskiej (z tymczasową siedzibą w Lublinie), ale kilka miesięcy później przeniósł się do Gdańska na organizowaną tam od podstaw polską Politechnikę Gdańską. Z Gdańskiem wiązały go dobre wspomnienia z okresu studiów i początków pracy zawodowej, a także więzy rodzinne, z zapałem więc włączył się w pionierski trud odbudowy uczelni. Już jako pracownik Politechniki Gdańskiej we wrześniu 1945 roku doktoryzował się z nauk technicznych na Politechnice Warszawskiej2, w październiku 1945 roku objął Katedrę Statyki Budowli i Wytrzymałości na rodzimej Politechnice w Gdańsku, a w grudniu 1945 roku habilitował się tam z mechaniki budowli3. W 1947 roku został profesorem nadzwyczajnym, a w 1952 roku – profesorem zwyczajnym.
Na Politechnice Gdańskiej Nowacki pracował do 1952 roku i było to siedem lat niezwykle aktywnej działalności dydaktycznej, naukowej, wydawniczej i organizacyjnej. Między innymi w 1949 roku założył „Archiwum Mechaniki Stosowanej”, pierwsze polskie czasopismo naukowe poświęcone mechanice (czasopismo istnieje do dziś i uchodzi za czołowe w zakresie mechaniki), wraz z kierowanym przez siebie zespołem uczestniczył w projektowaniu wielu ważnych obiektów inżynierskich (hala sportowa w Łodzi, taśmociąg w Szczecinie itp.), był prorektorem Politechniki itd.
Z chwilą powołania do życia Polskiej Akademii Nauk w 1952 roku Witold Nowacki przeniósł się do Warszawy, obejmując stanowisko sekretarza Wydziału Nauk Technicznych PAN. Nie zerwał jednak więzi ze szkolnictwem wyższym, w latach 1952–1955 był bowiem profesorem Politechniki Warszawskiej, ale najdłużej, bo ponad ćwierć wieku (w latach 1955–1981, czyli do emerytury) był profesorem na Wydziale Matematyki i Mechaniki Uniwersytetu Warszawskiego, gdzie najpierw kierował Katedrą Teorii Sprężystości i Plastyczności (1962–1969), a po restrukturyzacji Uniwersytetu został dyrektorem Instytutu Mechaniki.
Bardzo sobie ceniąc tytuł profesora UW, wiele jednak czasu i energii poświęcał Witold Nowacki pracy w PAN. Od początku był jej członkiem (członek korespondent 1952, członek rzeczywisty 1956), a nadto pełnił funkcje sekretarza Wydziału IV (1952–1958), zastępcy sekretarza naukowego PAN (1953–1866), sekretarza naukowego (1966–1969), wiceprezesa (1969–1978) oraz prezesa PAN (1978–1980).
Dorobek naukowy Witolda Nowackiego obejmuje „ponad dwieście prac naukowych oraz kilkanaście monografii i podręczników z zakresu teorii konstrukcji, teorii sprężystości, termosprężystości, teorii ośrodków mikro-polarnych, magnetotermosprężystości i termopiezoelektryczności. Suche dane liczbowe nie oddają istoty rzeczy, ale warto zauważyć, że jego pełny dorobek obejmuje kilkanaście tysięcy stron druku, co oznacza ponad jedną stronę druku przypadającą na jeden dzień trzydziestopięcioletniego okresu jego aktywnej działalności badawczej. A pisał prace bardzo konkretne i treściwe, składające się prawie wyłącznie z wzorów i wykresów, unikając wstępów, rysów historycznych i zbędnych dyskusji. W jego dorobku naliczyć można jedynie kilka prac o charakterze historyczno-przeglądowym”4. Dodajmy, że szczególne miejsce w tym dorobku zajmuje ważna, wydana w Stanach Zjednoczonych monografia5 i że także inne jego prace i monografie były tłumaczone na języki obce.
Działalność naukowa Witolda Nowackiego, koncentrująca się na podstawach mechaniki ciała stałego, teorii sprężystości i teorii naprężeń cieplnych, sprawiła, że stał się wybitnym specjalistą w zakresie szeroko rozumianej mechaniki, a nadto zaczęto mówić o polskiej szkole mechaniki i nawet porównywać ją z polską szkołą matematyczną międzywojennego dwudziestolecia. Niewątpliwie jednak istnienie tej szkoły wpłynęło na znaczący wzrost autorytetu polskich nauk technicznych w nauce światowej.
Praca badawcza, stawianie i rozstrzyganie problemów naukowych, rozwiązywanie zadań były wielką pasją życiową Witolda Nowackiego. „W doborze kierunków badawczych kierował się przede wszystkim ciekawością oraz motywami estetycznymi; był wrażliwy na piękno i elegancję teorii, dowodu i rozwiązania i wydaje się, że odbierał je podobnie jak muzykę, której był entuzjastą od najmłodszych lat (próbował nawet studiów muzycznych) i której starał się słuchać codziennie do ostatnich dni swego życia”6.
Jako entuzjasta matematyki, był Witold Nowacki aktywnym orędownikiem rozwoju jej zastosowań. Rozumiejąc znaczenie inicjatywy matematyków polskich, wybitnie przyczynił się do utworzenia w 1972 roku Międzynarodowego Centrum Matematycznego im. S. Banacha w Warszawie. Polskie Towarzystwo Matematyczne uhonorowało go tytułem członka honorowego (1984).
Za swoją działalność naukową Witold Nowacki otrzymał wiele wyróżnień. Został członkiem honorowym czechosłowackiej, bułgarskiej i austriackiej akademii nauk, członkiem honorowym lub rzeczywistym wielu krajowych i zagranicznych towarzystw naukowych, w tym Towarzystwa Naukowego Warszawskiego (od 1950 roku), doktorem honoris causa dziesięciu krajowych i zagranicznych uczelni. Był laureatem nagród państwowych, najpierw II stopnia (1949), a potem dwukrotnie I stopnia (1955, 1964), a także laureatem nagrody Ministra Oświaty i Szkolnictwa Wyższego I stopnia (1971). Miał wysokie odznaczenia państwowe: Złoty Krzyż Zasługi (1948), Krzyż Komandorski (1954) i Krzyż Komandorski z Gwiazdą (1959) OOP, Order Sztandaru Pracy I klasy, order Budowniczych Polski Ludowej.
Żonaty, miał 2 synów.
Profesor Witold Nowacki zmarł 23 sierpnia 1986 w Warszawie.
1Zostawił po sobie wspomnienia: W. Nowacki, Zapiski do autobiografii, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki” 1985, R. 30, nr 1, s. 3–77. Pisali też o nim inni, w tym: M. Sokołowski, Witold Nowacki (1911–1988), „Nauka Polska” 1987, nr 2, s. 207–209; J. Rawicz, Życiorysy z tęczą, Warszawa 1975, s. 97–112. Jego biogramy zawiera m.in. Wielka encyklopedia PWN, t. XIX; A. Śródka, P. Szczawiński, Biogramy uczonych polskich, cz. IV: Nauki techniczne; A. Śródka, Uczeni polscy XIX-XX stulecia; Słownik biograficzny matematyków polskich, red. S. Domoradzki, D. Węglowska, Z. Pawlikowska-Brożek, Tarnobrzeg 2003; R. Duda, Matematycy XIX i XX wieku związani z Polską, Wrocław 2012.
2W. Nowacki, Statyka rusztów płaskich, „Rozprawy Inżynierskie” 1954, t. II, z. 1, s. 143–187.
3Idem, Dynamika układów ramowych, Gdańsk 1945.
4M. Sokołowski, Witold Nowacki, op. cit.
5W. Nowacki, Thermoelasticity, Oxford 1962.
6M. Sokołowski, Witold Nowacki, op. cit.