Włodzimierz Jan Missiuro

Urodzony 28 XII 1892 w Witebsku. Studia na uniwersytecie w Saratowie (1910–1915). Kierownik Pracowni Fizjologii Stosowanej Katedry Fizjologii UW (1928–1939) oraz Zakładu Fizjologii CIWF w Warszawie (1931–1939). Profesor UŁ (1946), UW (od 1947), AM (od 1950). Kierownik Zakładu Fizjologii AWF (1946–1967). Organizator i dyrektor Instytutu Naukowego Kultury Fizycznej (1953).

Lekarz fizjolog; pionierskie prace z zakresu fizjologii sportu, lotnictwa i pracy.
Członek m.in. TNW (1951), Polskiego Towarzystwa Lekarskiego, Międzynarodowej Federacji Medycyny Sportowej.
Współzałożyciel m.in. Polskiego Towarzystwa Medycyny Sportowej (1937). Redaktor naczelny „Przeglądu Fizjologii Ruchu”, „Acta Physiologica Polonica” oraz „Roczników Kultury Fizycznej i Wychowania Fizycznego i Sportu”.
Zmarł 11 IV 1967 w Warszawie.

Laboratorium fizjologiczne na usługach wychowania fizycznego i sportu, Warszawa 1925; Psychotechnika w lotnictwie, Warszawa 1928 (współautor B. Zawadzki); Fizjologia Pracy. Podstawy teoretyczne, Warszawa 1936; Znużenie. O fizjologicznych podstawach racjonalizacji pracy, Warszawa 1947; Fizjologia układu nerwowego i mięśni, Warszawa 1952; Zarys fizjologii pracy, Warszawa 1965.

L. Markiewicz, Włodzimierz Jan Missiuro 1892–1967, „Acta Physiologica Polonica” 1987, maj-czerwiec, nr 38 (3), s. 255–263.

MONIKA NOWAKOWSKA-ZAMACHOWSKA

WŁODZIMIERZ JAN MISSIURO

1892–1967

 

Włodzimierz Jan Missiuro urodził się 28 grudnia 1892 roku w Witebsku, w rodzinie lekarskiej. Jego ojciec Hipolit był stomatologiem, a matką Maria z Mizuninów. Koleje życia rodziny Missiuro zawiodły ich w głąb Rosji. Tutaj, w Saratowie, Włodzimierz ukończył gimnazjum w 1910 roku i rozpoczął studia medyczne na tamtejszym Uniwersytecie. Po 5 latach uzyskał dyplom lekarza. Nie przejął jednak po ojcu praktyki stomatologicznej, ponieważ pociągało go życie naukowca. Aby uniezależnić się finansowo od rodziców, w latach 1915–1917 podjął swoją pierwszą pracę zawodową w wojsku rosyjskim. Po wybuchu rewolucji październikowej, uciekając przez Armią Czerwoną, wraz z innymi żołnierzami przeciwnej opcji znalazł się w Chinach. Tam przystąpił do polskich oddziałów ochotniczych, które zostały ewakuowane do USA, a następnie wysłane do Francji. Do Polski przybył w 1922 roku, w stopniu majora, i znalazł zatrudnienie w wojsku, wkrótce stając się specjalistą wychowania fizycznego żołnierzy.

Dbałość o sprawność fizyczną młodzieży polskiej nie była rzeczą nową. Przełomowe koncepcje Henryka Jordana, które wyznaczyły jej nowoczesny, naukowy kierunek, służyły utrzymaniu kolejnych pokoleń Polaków w jak najlepszym zdrowiu i kondycji fizycznej, tworząc kadrę mającą w przyszłości walczyć o niepodległość ojczyzny. Jednak raporty lekarskie były alarmujące. Niedożywienie i przeciążenie pracą były główną przyczyną tragicznego stanu zdrowia młodych Polaków. Po odzyskaniu niepodległości, to właśnie ci młodzi ludzie mieli stanowić trzon Wojska Polskiego, gdy tymczasem badania poborowych wykazywały często wręcz niedorozwój fizyczny. W związku z tym fatalnym stanem rzeczy, wojsko było wybitnie zainteresowane opracowaniem planu poprawy tężyzny fizycznej, z czym wiązało się zatrudnienie i kształcenie fachowej kadry oraz umożliwienie prowadzenia badań naukowych.

Po powrocie do kraju Włodzimierz Missiuro prowadził wykłady z mechanizmów fizjologicznych wysiłku fizycznego w Wojskowej Szkole Gimnastycznej i Sportów w Poznaniu. Był jednocześnie zatrudniony na etacie asystenta w Studium Wychowania Fizycznego Uniwersytetu Poznańskiego, gdzie zorganizował nowoczesne laboratorium fizjologiczne, w którym prowadził badania nad fizjologią ruchu. Wykładał również anatomię i fizjologię w Wojskowej Szkole Gimnastyki i Sportu. W 1924 roku wyjechał na staż naukowy do Francji, Danii i Belgii. Sprawozdaniem z podróży była książka Laboratorium fizjologiczne na usługach wychowania fizycznego i sportu, która ukazała się w 1925 roku. Zawierała ona analizę porównawczą efektów ćwiczeń gimnastycznych w ramach różnych form zajęć sportowych, w których brali udział żołnierze francuscy, duńscy i belgijscy. Prowadził też badania medyczne na grupie sportowców, nad sprawnością układu krążeniowo-oddechowego, których wyniki opublikował w „Wychowaniu Fizycznym” w latach 1922–1926. Jego pionierskie badania otworzyły drogę nowej dziedzinie nauki, nazwanej fizjologią sportu. Warto również wspomnieć, że w 1926 roku Missiuro nostryfikował dyplom rosyjski na Wydziale Lekarskim w Poznaniu i otrzymał oficjalnie tytuł doktora wszech nauk lekarskich.

Wspomniane prace czyniły go najlepszym kandydatem do objęcia stanowiska kierownika Sekcji Lotniczo-Lekarskiej w Wojskowym Instytucie Badań Technicznych Lotnictwa. Missiuro interesował się szczególnie wpływem anoksemii, spowodowanej oddychaniem w systemie zamkniętym, na układ krążeniowo-oddechowy i stan psychiczny pilotów. Rozpoczął pierwsze w Polsce, zupełnie nowatorskie, badania w tym zakresie, dlatego postanowił skorzystać z pionierskich doświadczeń zagranicznych i postarał się o oddelegowanie na szkolenie do Francji, Włoch i Anglii. Szkolił się również przez pewien czas u Kazimierza Białaszewicza w Instytucie im. Nenckiego w Warszawie. Po powrocie został awansowany na stworzone dla niego stanowisko kierownika działu fizjologii w Wojskowym Centrum Badań Lotniczo-Lekarskich. Pracował tam do 1931 roku. Efektem badań naukowych w pierwszym wymienionym ośrodku była praca, będąca podstawą jego habilitacji pt. Wpływ anoksemji wytwarzanej przy oddychaniu w systemie zamkniętym na przemianę oddechową i krążenie u człowieka. Missiuro wykazał w niej, że pierwsze objawy zaburzenia oddychania pojawiają się przy spadku zawartości tlenu w powietrzu oddechowym do około 13–15%. Należy tutaj również wspomnieć o ważnej pozycji książkowej z tego zakresu pt. Psychotechnika w lotnictwie, którą wydał w 1928 roku, we współautorstwie z Bohdanem Zawadzkim.

W latach 1928–1939 Missiuro kierował Pracownią Fizjologii Stosowanej Katedry Fizjologii UW u Franciszka Czubalskiego, najpierw jako adiunkt, potem docent. Od 1931 roku był także zatrudniony na stanowisku kierownika Zakładu Fizjologii Centralnego Instytutu Wychowania Fizycznego w Warszawie. Zajmował się tam z kolei zagadnieniami fizjologii sportu. W wyniku badań udało mu się wyjaśnić mechanizm występowania bradykardii, hipotensji i odruchów Aschnera, przestrojeniem ustroju z sympatykotonii na wagotonię, a powysiłkowe zmiany rozmiarów serca, niewynikające z przerostu mięśnia sercowego – hipokapnią i zmniejszeniem dopływu krwi do serca. Interesowały go również zmiany czynnościowe serca u osób przetrenowanych. U ich podłoża widział przemiany w przewodnictwie przedsionkowo-komorowym oraz korelacje między potreningowymi modyfikacjami sylwetki serca, a zmianami stężenia CO2 w powietrzu pęcherzykowym i wahaniami tonusu naczyniowego. W badaniach wykorzystywał nowoczesne metody, takie jak ortodiagraficzna, sfigmomanometryczna i elektrometryczne określanie pCO2 w pęcherzykach płucnych. W 1931 roku opublikował z tego zakresu pracę Trening i wysiłki fizyczne a serce. Pod koniec lat 30. zainteresował się fizjologią pracy i jeszcze przed wojną wydał książkę Fizjologia Pracy. Podstawy teoretyczne. Miała ona aż dwa wydania w 1936 i 1938 roku. Wtedy też Missiuro wyjechał na stypendium z Funduszu Kultury Narodowej do wiodących ośrodków naukowych w Dortmundzie i Bostonie. Stypendium to okazało się wyjątkowym zrządzeniem losu. Nie tylko podniosło jego kwalifikacje, ale zawarta podczas wyjazdu przyjaźń z prof. Davidem Brucem Dillem z Bostonu zdecydowała o wojennych losach uczonego.

Missiuro zajmował się również działalnością organizacyjną. Był współtwórcą Polskiego Towarzystwa Medycyny Sportowej, Polskiego Towarzystwa Fizjologicznego i Polskiego Towarzystwa Antropologicznego. W 1929 roku założył kwartalnik „Przegląd Fizjologii Ruchu” i został jego redaktorem naczelnym.

Wojna zastała Włodzimierza Missiuro w Warszawie. Będąc oficerem Wojska Polskiego w stopniu podpułkownika, wraz z Wojskowym Centrum Badań Lotniczo-Lekarskich ewakuował się z Warszawy do Mikuliniec i 18 września został internowany w Związku Radzieckim. W lipcu 1941 roku znalazł się w obozie gen. Władysława Andersa nad Wołgą. Dalsze jego losy nie związały się jednak z tą formacją wojskową. Wykorzystując swoją znajomość z prof. Dillem, u którego przebywał na stypendium w Bostonie, przedostał się przez Murmańsk do Wielkiej Brytanii, gdzie na Polskim Wydziale Lekarskim w Edynburgu czekał na niego etat docenta w zakładzie fizjologii.

Po wyzwoleniu, w marcu 1946 roku, Missiuro powrócił na krótko do Łodzi, gdzie objął Katedrę Medycyny Pracy Wydziału Lekarskiego tamtejszego uniwersytetu, już jako profesor zwyczajny. W 1947 roku przeniósł się na takie samo stanowisko do Warszawy, jednocześnie obejmując kierownictwo Zakładu Fizjologii AWF. W 1953 roku stworzył Instytut Naukowy Kultury Fizycznej, a w 1958 – Komitet Naukowy Wychowania Fizycznego; tymi instytucjami kierował aż do śmierci. W latach 1960–1962 kierował Katedrą Fizjologii Człowieka Akademii Medycznej w Warszawie. W pracach naukowych okresu powojennego skupiał się na fizjologii wysiłku fizycznego i pracy. Badał wpływ czynników zewnętrznych na powstawanie zmęczenia ogólnego, starał się wyjaśnić mechanizm powstawania tego zjawiska i wyodrębnić charakterystyczne objawy. Szczególnie interesowała go rola, jaką odgrywa ośrodkowy układ nerwowy w powstawaniu zmęczenia ogólnego. Zaproponował działania profilaktyczne. Kontynuował również badania naukowe z zakresu medycyny sportowej, między innymi nad procesami odnowy powysiłkowej, widząc w nich złożony czynny mechanizm fizjologiczny, a nie bierny powrót do stanu spoczynku, jak do tej pory sądzono. Opisywał procesy zachodzące podczas czynności kompensacyjnych mięśni przeszczepionych, w przypadkach obwodowych uszkodzeń neuronów ruchowych, oraz fizjologiczne mechanizmy przebudowy czynnościowej mięśni antagonistycznych. Do ważniejszych prac z tego okresu, należą książki: Znużenie. O fizjologicznych podstawach racjonalizacji pracy (1947), Zarys fizjologii pracy (1965), Wybrane zagadnienia fizjologii pracy (1965), Fizjologia układu nerwowego i mięśni (1952).

W okresie powojennym był redaktorem naczelnym czasopisma „Acta Physiologica Polonica” i „Roczników Kultury Fizycznej i Wychowania Fizycznego i Sportu”.

Ten wybitny naukowiec nie był porywającym nauczycielem, a studentów medycyny traktował bez zbędnych czułości. Zakładając, że każdy z nich musi mieć podstawową wiedzę z fizjologii pracy, jako podstawę do jej nabycia traktował, słusznie zresztą, własny podręcznik. Podobno na egzaminie zadawał sakramentalne pytanie, zaciągając mocno z wschodnim akcentem: „Diełko czytał?”

Jeśli student nie wykazywał się podstawowym instynktem samozachowawczym i nie zaznajomił się z pracą, wtedy profesor mówił spokojnie i krótko: „Nie czytał, to przeczyta i przyjdzie”.

Po uzupełnieniu wiedzy student zdawał egzamin. Profesor nie należał do mścicieli, ani bardzo surowych egzaminatorów.

Włodzimierz Missiuro dbał o rozwój młodej kadry naukowej, nad którą sprawował pieczę. Swoim asystentom umożliwiał rozwój naukowy. Miał sporo uczniów, kontynuatorów myśli naukowej. Był faktycznym twórcą polskiej szkoły fizjologii sportu i pracy. Do jego uczniów należeli m.in. Stanisław Grochmal, Henryk Kirschner, Stanisław Kozłowski, Ireneusz Malarecki, Eligiusz Preisler, Leokadia Tomaszewska, Irena Wojcieszak, Jerzy Sadowski.

Missiuro był członkiem wielu towarzystw naukowych. Należał do Rumuńskiego Towarzystwa Medycyny Sportowej, Międzynarodowej Federacji Medycyny Sportowej, Towarzystwa Ergonomicznego krajów frankofońskich i Międzynarodowego Towarzystwa Ergonomiki. Był członkiem Prezydium Komitetu Badań Naukowych Międzynarodowej Rady Wychowania Fizycznego i Sportu UNESCO. Posiadał tytuł honorowego członka Polskiego Towarzystwa Lekarskiego. Był członkiem korespondentem TNW. Bardzo aktywnie działał w PAN. W tej instytucji pełnił funkcje zastępcy przewodniczącego Komitetu dla Szerzenia Nauki Pawłowa, przewodniczącego Komitetu Fizjologicznego, przewodniczącego Komitetu Wychowania Fizycznego i Komitetu Kultury Fizycznej oraz Komisji Kultury Fizycznej Komitetu Nauk Fizjologicznych. Był członkiem Komisji Rehabilitacji i Komitetu Medycyny Pracy Wydziału VI i Komitetu Narodowego Międzynarodowego Programu Biologicznego.

Missiuro był człowiekiem życzliwym i pogodnym, wysokim mężczyzną o wyprostowanej sportowej sylwetce i pociągłej twarzy, gładko zaczesanym do tyłu. Był dwa razy żonaty. Pierwsza żona Ludomira Grzelichowska, była znaną aktorką dramatyczną. Miał z nią córkę Iwonę. Drugą żoną, poślubioną w 1947 roku, była Janina Etel, lekarz pediatra, z którą miał córkę Jolantę, również lekarkę. Jak przystało na oficera Wojska Polskiego i fanatyka sportu był w ciągłym ruchu. Ciągle stawiał sobie jakieś cele do zdobycia, stale zwiększał „osiągi”. W 1965 roku przebył zawał serca, który nie zatrzymał go w biegu do kolejnego celu. Dwa lata później zmarł nagle 11 kwietnia 1967 roku, po powrocie z jednej z licznych zagranicznych konferencji naukowych. Został pochowany w Warszawie na Cmentarzu Powązkowskim w Alei Zasłużonych. Odszedł człowiek, którego śmiało nazwać można twórcą polskiej szkoły fizjologii pracy, sportu i wychowania fizycznego. Pionier idei, które jego uczniowie, kontynuatorzy myśli naukowej, zamienili współcześnie na specjalistyczne, autonomiczne działy medycyny.