Witold Pogorzelski
Urodzony 13 X 1895 w Warszawie. Studia we Francji (Nancy, Paryż), następnie na UJ, tamże doktorat (1919) i habilitacja (1923). Wykładowca PW (1920–1963), profesor (1921). Wykładowca fizyki teoretycznej oraz równań różniczkowo-całkowych na UW (1921–1951). Kierownik Katedry matematyki Wolnej Wszechnicy Polskiej w Warszawie (1920–1939). Kierownik Katedry Matematyki UŁ (1945–1947) oraz Katedry Matematyki WAT w Warszawie (1951–1953).
Matematyk, fizyk; badania nad równaniami całkowo-różniczkowymi na potrzeby fizyki i techniki, równaniami całkowymi osobliwymi nieliniowymi; w kręgu jego zainteresowań były też metody analizy klasycznej, potem także topologii i analizy funkcjonalnej.
Członek-założyciel Towarzystwa Fizycznego w Warszawie (1919), po przekształceniu w Polskie Towarzystwo Fizycznego sekretarz (1922–1926) tegoż. Członek Akademii Nauk Technicznych (1933) oraz TNW (1950).
Doktor honoris causa Politechniki Łódzkiej.
Zmarł 3 I 1963 w Warszawie.
Teoria promieniowania i kwantów energii, Warszawa 1925; Równania całkowe i ich zastosowania, 3 tomy, Warszawa 1953–1970; Analiza matematyczna, 4 tomy, Warszawa 1956–1962.
R. Duda, Matematycy XIX i XX wieku związani z Polską, Wrocław 2012; D. Przeworska-Rolewicz, Mój mistrz i promotor Witold Pogorzelski (1895–1963), IM PAN 2008, www.impan.pl/Preprints/p688.pdf (dostęp: 2.03.2016).
Witold Pogorzelski urodził się 13 października 1895 roku w Warszawie w rodzinie mieszczańskiej. Był synem urzędnika Bronisława i Heleny z Kornów1. Po ukończeniu w Warszawie szkoły realnej im. Staszica w 1912 roku wyjechał na studia do Francji. Najpierw studiował przez rok matematykę w Nancy, a w następnym roku mechanikę i fizykę w Paryżu. Wybuch I wojny światowej zastał go w Warszawie. Mimo niepełnych kwalifikacji uczył w szkołach średnich, jednocześnie dokształcał się i pracował naukowo. Doktoryzował się w 1919 roku na Uniwersytecie Jagiellońskim na podstawie rozprawy o równaniach całkowo-różniczkowych2, której promotorem był profesor Stanisław Zaremba. Tam też dwa lata później habilitował się na podstawie pracy z fizyki3.
Te dwie prace, matematyczna i fizyczna, określiły zamiłowania naukowe Pogorzelskiego na resztę życia: były to głównie równania całkowe, ale w bliskim związku z fizyką i techniką. Rozwijaniu tego rodzaju zainteresowań sprzyjał charakter zatrudnienia, gdyż od 1920 roku do końca życia (z przerwą okupacyjną) głównym miejscem jego pracy była Politechnika Warszawska, gdzie już od 1922 roku był profesorem nadzwyczajnym, a w 1936 roku został profesorem zwyczajnym. Specyficzne upodobania i miejsce pracy sprawiły, że znajdował się poza głównym nurtem warszawskiej szkoły matematycznej, ale w środowisku matematycznym był doceniany i przez trzydzieści lat (1921–1951, z przerwą okupacyjną) wykładał także na Uniwersytecie Warszawskim, mianowicie fizykę teoretyczną oraz równania różniczkowe i całkowe. Był też (w latach 1920–1939) kierownikiem katedry matematyki Wolnej Wszechnicy Polskiej w Warszawie.
Aktywny w życiu naukowym, był Pogorzelski jednym z członków założycieli Towarzystwa Fizycznego w Warszawie (powstało w 1919 roku), a po jego przekształceniu w Polskie Towarzystwo Fizyczne został jego sekretarzem (1922–1926). Był też członkiem Akademii Nauk Technicznych (korespondent 1933, rzeczywisty 1936).
Zainteresowania naukowe Pogorzelskiego koncentrowały się na teorii równań całkowych, a w szczególności na równaniach całkowych osobliwych nieliniowych. Tej trudnej tematyce pozostał wierny przez całe życie. Równania osobliwe nieliniowe stanowią ważny rodzaj równań całkowych, wiąże się bowiem z nimi wiele ważnych zagadnień, w tym klasyczne problemy Davida Hilberta i Bernharda Riemanna, a nadto mają one bezpośrednie znaczenie praktyczne, m.in. w teorii skrzydła i w teorii sprężystości. Początkowo przy ich badaniu Pogorzelski stosował metody analizy klasycznej, ale po II wojnie światowej sięgnął także po topologię i analizę funkcjonalną, co pozwoliło na uzyskanie głębszych rezultatów. Całość jego dorobku w tej dziedzinie zawiera się w jego podstawowej monografii4, a zwłaszcza w jej tomie III.
Mimo skoncentrowania uwagi na równaniach całkowych miał też profesor wartościowe prace z zakresu teorii równań różniczkowych, teorii funkcji (analitycznych, rzeczywistych) i ich zastosowań w fizyce – zawsze jednak w związku z równaniami całkowymi. Tak było z badaniem funkcji analitycznych o nieciągłych funkcjach brzegowych i tak było z równaniami różniczkowymi cząstkowymi, którym poświęcił około 40 prac5. Zaczął od problemu Poincarégo o pochodnych stycznościowych, polegającego na znalezieniu funkcji harmonicznej wewnątrz obszaru płaskiego, która na jego brzegu spełnia z góry zadany związek liniowy wiążący jej wartości brzegowe z wartościami pochodnych w kierunku stycznym i normalnym. Pogorzelski uogólnił to zagadnienie na przypadek nieliniowego równania różniczkowego rzędu drugiego typu eliptycznego w przestrzeni n-wymiarowej, a rozwiązanie oparł na twierdzeniu Schaudera o punkcie niezmienniczym przekształceń w przestrzeniach Banacha.
Duże znaczenie miały też jego prace, w których podał konstrukcję rozwiązania podstawowego równania parabolicznego normalnego rzędu drugiego przy znacznie ogólniejszych założeniach od dotychczas przyjmowanych.
Profesor badał też układy N równań o pochodnych cząstkowych rzędu M, paraboliczne w sensie Petrowskiego. Skonstruował dla nich macierz rozwiązań podstawowych przy założeniu, że współczynniki są hölderowskie.
W okresie okupacji działał w tajnym nauczaniu. Po wojnie wrócił na Politechnikę Warszawską, a ponadto stworzył i kierował pierwszą katedrą matematyki na Politechnice Łódzkiej (1945–1947) oraz zorganizował katedrę matematyki w Wojskowej Akademii Technicznej w Warszawie i kierował nią w latach 1951–1963. W powstałym w 1949 roku Państwowym Instytucie Matematycznym (później przekształconym na Instytut Matematyczny PAN) kierował grupą zagadnień matematycznych fizyki, a jednocześnie stworzył i w latach 1950–1963 kierował tam grupą równań całkowych.
Dziełem życia Pogorzelskiego była wspomniana wyżej monografia Równania całkowe i ich zastosowania. Niemająca sobie równych w świecie, wpływ jednak miała ograniczony, ukazała się bowiem tylko po polsku.
Pogorzelski był znany jako dobry dydaktyk; opublikował także popularne podręczniki z geometrii analitycznej (5 wydań), analizy matematycznej, 4 tomy (tomy I-III miały po 5 wydań, tom IV – 2 wydania), równań całkowych, rachunku operatorowego i rachunku prawdopodobieństwa. Był promotorem 19 rozpraw doktorskich.
Członek Towarzystwa Naukowego Warszawskiego (korespondent 1950, rzeczywisty 1952). W 1956 roku otrzymał nagrodę Polskiego Towarzystwa Matematycznego im. S. Zaremby. Odznaczony Krzyżem Komandorskim i Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą OOP. Otrzymał tytuł doktora honoris causa Politechniki Łódzkiej.
Trzykrotnie żonaty; dzieci nie miał i pod koniec życia żył samotnie. Zmarł w wyniku rozwijającej się miastenii 3 stycznia 1963 roku w Warszawie; pochowany w Alei Zasłużonych na Powązkach. Na kampusie Ochota Uniwersytetu Warszawskiego jest ulica Witolda Pogorzelskiego.
1Dokładniejsze informacje o życiu i dorobku naukowym Witolda Pogorzelskiego można znaleźć w: „Wiadomości Matematyczne” 1962, t. V (jubileusz 45-lecia jego pracy naukowej, artykuły o nim i jego dorobku J. Wolskiej-Bochenek i Z. Szmydt) oraz „Zeszyty Naukowe PW”, nr 87: „Matematyka” 1964, R. 17, nr 2, s. 113–136 (artykuły E. Otto, J. Wolskiej-Bochenek, D. Sadowskiej i liczne wspomnienia). Jego biogramy zawierają też: Polski słownik biograficzny, t. XXVII; Wielka encyklopedia PWN, t. XXI; A. Śródka, P. Szczawiński, Biogramy uczonych polskich, cz. III: Nauki ścisłe; A. Śródka, Uczeni Polscy XIX-XX stulecia; S. Domoradzki, D. Węglowska, Słownik biograficzny matematyków polskich, red. Z. Pawlikowska-Brożek Tarnobrzeg 2003; R. Duda, Matematycy XIX i XX wieku związani z Polską, Wrocław 2012.
2W. Pogorzelski, O pewnym typie równań całkowo-różniczkowych nieliniowych, „Wiadomości Matematyczne” 1918 , t. XXII, s. 155–166.
3Idem, Teoria promieniowania i kwantów energii, Warszawa 1925.
4Idem, Równania całkowe i ich zastosowania, Warszawa 1953–1970.
5Bibliografia prac naukowych W. Pogorzelskiego liczy ponad 100 pozycji, w tym 12 książek.