Maria Renata Mayenowa
Urodzona 2 VI 1908 w Białymstoku. Studia filologiczne na USB w Wilnie (1928–1932). Nauczycielka szkół średnich. Doktorat na USB (1939), asystent tamże (1940–1941). Studia uzupełniające w Pradze (1946–1948). Profesor Wydziału Polonistyki UW (1954–1968 i po 1980).
Badaczka i teoretyk literatury, studia z dziedziny poetyki i semiotyki.
Współzałożycielka (1948), pracownik i wicedyrektor do spraw naukowych (1957–1969) Instytutu Badań Literackich PAN. Wiceprezes Polskiego Towarzystwa Semiotycznego.
Redaktor naukowy m.in. Słownika polszczyzny XVI w., redaktor naczelny serii „Biblioteka Pisarzów Polskich”, przewodnicząca Komitetu Redakcyjnego wydania Dzieł wszystkich Jana Kochanowskiego (od 1978). Członek Kolegium Redakcyjnego „Pamiętnika Literackiego” (od 1950).
Zmarła 7 V 1988 w Warszawie.
Poetyka opisowa, Warszawa 1949; O sztuce czytania wierszy, Warszawa 1963; Poetyka teoretyczna, Wrocław 1974; O języku poezji Jana Kochanowskiego, Kraków 1983; Studia i rozprawy (wyd. pośmiertne), Warszawa 1993.
T. Dobrzyńska, Maria Renata Mayenowa (Wstęp), [w:] M.R. Mayenowa, Studia i rozprawy, wybór i oprac. A. Axer i T. Dobrzyńska, Warszawa 1993.
Uczona, która w latach powojennych stała się jedną z najbardziej wpływowych postaci polskiej filologii i humanistyki, kształciła się na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie, gdzie w latach 30. wokół prof. Manfreda Kridla powstał ośrodek podejmujący zadanie modernistycznej przebudowy literaturoznawstwa, krzewiący idee rosyjskiego formalizmu1. Uczestniczka seminarium Kridla, wówczas jeszcze pod nazwiskiem Rachela Kapłanowa, przygotowała rozprawę doktorską poświęconą kompozycji Wesela Wyspiańskiego2 i na jej podstawie uzyskała w maju 1939 roku tytuł doktora. Promocja doktorska odbyła się już po wybuchu wojny i wkroczeniu Armii Czerwonej na Litwę – 13 grudnia tegoż roku. Była to ostatnia obrona doktoratu na USB3.
Wydarzenia historyczne przerwały normalny bieg pracy naukowej i dydaktycznej młodej badaczki i naznaczyły jej życie rysą tragizmu. Po wejściu wojsk niemieckich na zaanektowane przez Rosjan wschodnie ziemie Rzeczypospolitej straciła oboje rodziców, sama zaś, wraz z mężem Józefem Mayenem, była zmuszona – jako osoba pochodzenia żydowskiego – ukrywać się. Wojnę przeżyła głównie dzięki wsparciu swego uniwersyteckiego profesora, Tadeusza Czeżowskiego. Rozpadło się wówczas całe jej środowisko naukowe – kilku kolegów zginęło, część rozproszyła się i wyemigrowała4.
Ten tragiczny początek dorosłej drogi życiowej mógłby odcisnąć swe piętno na każdym człowieku. Z pewnością Mayenowa niosła wspomnienie osobistych dramatów przez całe życie, ale kiedy ją poznałam w końcu lat 60., tamte wojenne tragedie pozostawały przemilczane. Dopiero po śmierci prof. Mayenowej zrozumiałam sens jej milczenia – milczenia, którego przerwanie groziłoby rozpadem psychicznym. Na osobiste tragedie i przeciwności życiowe Mayenowa odpowiadała pełną samozaparcia pracą.
Jej działania wpisywały się zwykle w tok badań zespołowych, których była niezmordowaną inspiratorką, organizatorką i współuczestniczką. Służyły realizacji programu, jaki w swych zasadniczych rysach skrystalizował się jeszcze w czasach wileńskich, w kręgu współpracowników i uczniów Kridla. W zdewastowanym i wyniszczonym intelektualnie kraju chciała zorganizować badania filologiczne na wysokim poziomie – stworzyć nowoczesne literaturoznawstwo uwzględniające komunikacyjne i znakowe aspekty kultury, a więc oparte na solidnych fundamentach wiedzy o języku, a ponadto dysponujące solidnym zapleczem edycji krytycznych, otwarte na świat.
Przy realizacji tych celów mogła także wykorzystać doświadczenia naukowe zdobyte w okresie swego pobytu w Pradze, gdzie tuż po wojnie jej mąż przez trzy lata był zatrudniony w polskiej ambasadzie. Mayenowa wykorzystała ten czas by zapoznać się z publikacjami badaczy z praskiej szkoły strukturalnej. Po powrocie do kraju wydała antologię ich prac5 i przez całe życie nawiązywała do założeń metodologicznych tej szkoły oraz podtrzymywała kontakty naukowe z tym środowiskiem.
Program, jaki pragnęła realizować Mayenowa, zaważył w znacznej mierze na koncepcji funkcjonowania Instytutu Badań Literackich i kierunkach prac podejmowanych w tej placówce, ale znajdował też odbicie i dopełnienie w orientacji literaturoznawstwa uprawianego od połowy lat 50. na Uniwersytecie Warszawskim w kręgu działających tam teoretyków literatury – prof. Kazimierza Budzyka i współpracującej z nim Mayenowej oraz grupy młodych badaczy, wśród których byli: Michał Głowiński, Teresa Kostkiewiczowa, Aleksandra Okopień-Sławińska i Janusz Sławiński. Przez pewien czas Mayenowa była zatrudniona w obu tych instytucjach. Na Uniwersytecie prowadziła wykłady, zyskując w 1954 roku mianowanie na profesora nadzwyczajnego. Wraz z prof. Budzykiem działała w Katedrze Teorii Literatury. Śmierć Budzyka w 1964 roku przerwała tę owocną współpracę. Mayenowa utraciła partnera do dyskusji, współinicjatora wielu przedsięwzięć.
Najwcześniej i najściślej Mayenowa związała się z IBL. Należała do zespołu jego założycieli, a byli wśród nich tak wybitni badacze z jej pokolenia, jak Kazimierz Budzyk, Stefan Żółkiewski i Kazimierz Wyka. Na skutek ich starań został powołany w 1948 roku Instytut Badań Literackich – włączony niewiele później w struktury Polskiej Akademii Nauk.
W latach 1957–1969 Mayenowa pełniła obowiązki wicedyrektora IBL do spraw naukowych. Rozwinęła w tym czasie intensywną działalność organizacyjną: inicjowała liczne dyskusje i konferencje naukowe, stymulowała podejmowanie prac badawczych i edytorskich. Niektóre z tych inicjatyw były realizowane wspólnie przez Katedrę Teorii Literatury UW oraz IBL – oba miejsca zatrudnienia Mayenowej. Tak było w przypadku serii wydawniczej «Z Dziejów Form Artystycznych w Literaturze Polskiej» – powołanej przez obie instytucje w 1963 roku, a kontynuowanej następnie od 1969 roku przez IBL. Takie też było zlokalizowanie antologii prac wydawanych w serii «U Źródeł Współczesnej Stylistyki». W serii tej, przedstawiającej założenia teoretyczne najwybitniejszych XX-wiecznych szkół stylistycznych, ukazały się tomy: Stylistyka Bally’ego6, Studia stylistyczne Karla Vosslera i Leo Spitzera7, Rosyjska szkoła stylistyki8 oraz wspomniana wcześniej antologia prac strukturalistów praskich9.
W kręgu współpracowników dwu warszawskich instytucji polonistycznych krystalizował się nurt literaturoznawczy tworzący warszawską szkołę strukturalną. Ta swego rodzaju unia, podszyta zresztą od początku niechęcią środowisk uniwersyteckich do struktur akademickich (które nie bez powodu uważano za stworzone na wzór radziecki i w intencji władz mające uprawiać literaturoznawstwo marksistowskie) pękła w 1968 roku – pękła w sytuacji pełnego odwrócenia wcześniej ustalonych ról. Był to już czas, gdy Instytut Badań Literackich stawał się ostoją bardziej swobodnych dążeń i skupiał badaczy o nastawieniu antyreżimowym, uniwersytecka Polonistyka została natomiast zdominowana przez frakcję polityczną podporządkowaną władzom; frakcji tej przewodził prof. Jan Zygmunt Jakubowski.
W atmosferze represji pomarcowych Mayenowa utraciła posadę na Uniwersytecie, co stało się zresztą w sposób niecywilizowany, bez formalnego wypowiedzenia i bez podziękowania za kilkunastoletnią współpracę. Ten afront zbiegł się z innymi ciosami: zmuszono ją w tym czasie do rezygnacji z kilku pełnionych funkcji, co nie miało uzasadnień merytorycznych. Musiała m.in. zrzec się stanowiska redaktora naczelnego Słownika polszczyzny XVI wieku, zrezygnować z prowadzenia działu Zagadnień Języka Artystycznego w „Pamiętniku Literackim”, przestała też pełnić funkcję wicedyrektora IBL do spraw naukowych. Pozostała z grupą najwierniejszych współpracowniczek, z Pracownią, którą stworzyła w Instytucie Badań Literackich.
Jednak jeszcze za życia Mayenowa doczekała się satysfakcji za afront, który ją spotkał ze strony Polonistyki UW. Gdy tylko zmienił się układ polityczny, w 1980 roku nowo wybrana dziekan Wydziału, prof. Jadwiga Puzynina, zaprosiła do współpracy zarówno prof. Mayenową, jak i parę innych osób z IBL. Zaproszenie zostało przyjęte ze zrozumieniem i zapoczątkowało to nowy okres owocnej współpracy obu instytucji.
* * *
W Instytucie od chwili jego utworzenia Mayenowa prowadziła badania z zakresu lingwistycznie zorientowanej poetyki i stylistyki, kierując zespołem, który przyjmował różne nazwy, przekształcając się ostatecznie w 1971 roku w Pracownię Poetyki Teoretycznej i Języka Literackiego. Był to lojalny i oddany zespół. To najbliższe środowisko uczestniczyło w rozwijaniu oraz realizacji ambitnego i nowatorskiego programu kreślonego przez Mayenową, która potrafiła motywować badaczy do wspólnego działania. Do grona wieloletnich współpracowniczek Mayenowej należały: Zdzisława Kopczyńska, Lucylla Pszczołowska i Zofia Florczak oraz Anna Wierzbicka i Danuta Danek. Nieco później do Pracowni dołączyły Teresa Dobrzyńska i Elżbieta Janus, w ostatnim zaś okresie życia prof. Mayenowej członkami Pracowni stali się: Anna Werpachowska (Axer), Dorota Urbańska, Jadwiga Jagiełło, Jan Kordys i Zbigniew Kloch10.
Pracownia Mayenowej oraz ona sama i skupione wokół niej zespoły badaczy (a miała wielki dar tworzenia takich grup formalnych i nieformalnych) rozwijały badania zogniskowane na realizacji postulatów dojrzałego strukturalizmu w ujęciu praskim i Jakobsonowskim, z uwzględnieniem – od połowy lat 60. – perspektywy semiotycznej. Pracownia stała się ośrodkiem propagującym badania nad strukturą tekstu spójnego, powstawały tam też prace z dziedziny semantyki i poetyki, prowadzono w niej badania nad świadomością językową i stylistyczną różnych epok. Stworzony został również główny polski ośrodek studiów nad wersyfikacją, obejmujący swym zasięgiem kraje słowiańskie, a koordynowany przez członkinie zespołu – Kopczyńską i Pszczołowską11. Jedną z bliskich współpracowniczek Mayenowej była Wierzbicka, której prace były przedmiotem szczególnego zainteresowania profesor ze względu na orientację lingwistyczną uprawianej przez nią samą poetyki i jej projekty leksykograficzne, związane z tworzeniem bazy słownikowej umożliwiającej rzetelne studia nad piśmiennictwem staropolskim.
Pod kierownictwem Mayenowej Pracownia rozwinęła dużą aktywność badawczą i wydawniczą. Wiele krótszych rozpraw, istotnych dla doskonalenia narzędzi pojęciowych poetyki, ukazywało się w „Pamiętniku Literackim”. Członkinią kolegium redakcyjnego „Pamiętnika” była Mayenowa od 1950 roku, z jej inicjatywy powstał tam dział Zagadnień Języka Artystycznego. Również z jej inicjatywy została powołana w 1956 roku seria wydawnicza «Poetyka. Zarys encyklopedyczny», której redaktorem naczelnym pozostawała ona do 1969 roku, w pracach redakcyjnych i programowaniu kolejnych tomów uczestniczyła zaś do końca życia. To zaplanowane z ogromnym rozmachem przedsięwzięcie wzbogaciło polską myśl naukową o wiele opracowań monograficznych reprezentujących różne działy poetyki12.
Jednym z elementów programu badawczego Pracowni, realizowanym w sposób systematyczny z inicjatywy Mayenowej, były poglądy na język i świadectwa historyczne na temat świadomości stylistycznej epok dawnych. Dokumentację i analizę tych zagadnień podjęto w latach 50., prace dotyczyły zaś okresu staropolskiego i czasów oświecenia13.
Wiele prac zespołowych podejmowanych przez Mayenową znajdowało wsparcie organizacyjne w Pracowni, ale możliwości realizacji zyskiwało dzięki jej pozycji jako wicedyrektora ds. naukowych IBL. Działania redakcyjne Mayenowej koncentrowały się m.in. wokół opracowań teoretycznoliterackich wydawanych od początku lat 60. w realizowanej najpierw dwutorowo, potem łącznie, serii «Historia i Teoria Literatury», której była współredaktorem do 1968 roku. Pod jej nadzorem ukazały się tam rozprawy Franciszka Pepłowskiego, Marii Dłuskiej, Zdzisławy Kopczyńskiej, Lucylli Pszczołowskiej, Anny Wierzbickiej i Wojciecha Górnego.
Na początku lat 50., wraz z grupą wybitnych filologów z różnych ośrodków uniwersyteckich, powołała serię wydawniczą «Biblioteka Pisarzów Polskich» zaprogramowaną dwutorowo: Seria A była poświęcona najwcześniejszym dokumentom piśmiennictwa polskiego, a Seria B miała obejmować dzieła pisarzy XVI i XVII wieku. Z inicjatywy Mayenowej zostały określone zasady wydawania pism staropolskich14. Jako redaktor naczelna serii BPP objęła kierownictwo nad prowadzonymi w jej ramach pracami edytorskimi. Serii tej kultura polska zawdzięcza wzorowe wydanie krytyczne Bogurodzicy oraz dzieł wielu pisarzy staropolskich, m.in. Mikołaja Reja, Samuela Twardowskiego, Andrzeja Trzecieskiego, których utwory ukazały się pod redakcją Mayenowej. W ramach serii były publikowane od 1982 roku, z dłuższą przerwą po 1997 roku, Dzieła wszystkie Jana Kochanowskiego. Edycja ta, dla której Mayenowa wywalczyła patronat Sejmu, stała się pasją ostatnich lat jej życia i przedmiotem nieustannej troski, gdy prace posuwały się zbyt wolno lub gdy były w jakiś sposób zagrożone. Pełniąc funkcję przewodniczącej zespołu opracowującego, była jednocześnie współautorką opracowania Trenów15 i Pieśni16. Wprowadziła tam nowy typ komentarza językowo-literackiego, ukazującego wybory stylistyczne poety na tle norm języka jego epoki. Swoje doświadczenia interpretacyjne z tych prac zawarła w książeczce O języku poezji Jana Kochanowskiego17.
Realizacja wydań krytycznych tekstów staropolskich – wydań uwzględniających znajomość języka epoki – stała się możliwa dzięki wcześniejszemu zamysłowi opracowania Słownika polszczyzny XVI wieku. Do organizacji tego przedsięwzięcia Mayenowa przygotowywała się jeszcze w latach 50., dyskutując jego założenia z Kazimierzem Budzykiem. Stworzyła koncepcję słownika stosującego szczególnie wnikliwe zasady analizy materiału językowego, co zyskało podziw najwybitniejszych leksykografów Słowiańszczyzny. Powołano zespół leksykografów i Słownik zaczął się ukazywać w 1966 roku, a kolejne jego tomy wydawane są do chwili obecnej. Jako przewodnicząca zespołu redakcyjnego, a następnie (od t. V) redaktor naczelny Słownika, czuwała nad przebiegiem prac leksykograficznych, wnikliwie redagując wszystkie hasła. Zabiegała o rytmiczny przebieg prac wydawniczych, o fundusze i maszyny drukarskie. Dzieło to, jak kilka innych zainicjowanych przez Mayenową, wykroczyło poza ramy czasowe jej życia18.
Wykorzystując możliwości, jakie oferowała instytucja akademicka, nawiązywała kontakty środowiska polskiego z głównymi ośrodkami nauki światowej. Dzięki jej staraniom do Polski przyjeżdżali wybitni badacze zagraniczni – m.in. Emile Benveniste, Pierre Guiraud, Wiktor Żyrmunski, Jurij Apresjan, Boris Uspienski, Elena Paduczewa, František Daneš. Parokrotnie – począwszy od 1959 roku – na zaproszenie IBL przybywał do Polski Roman Jakobson, którego z Mayenową łączyła wieloletnia przyjaźń.
Kulminacją tych przedsięwzięć stały się w latach 60. konferencje poświęcone poetyce (1960, 1961, 1964) i semiotyce (1965, 1966, 1968)19, których Mayenowa była współorganizatorką. Ze szczególną energią włączyła się w tworzenie ram organizacyjnych dla interdyscyplinarnych badań semiotycznych w Polsce. Autorytet, jakim cieszyła się w środowisku naukowym, sprawił, że wybrano ją na wiceprezesa Polskiego Towarzystwa Semiotycznego. W działaniach na rzecz rozwijania i integrowania badań semiotycznych towarzyszył jej Żółkiewski. Ostatni z międzynarodowych zjazdów semiotycznych, odbywający się w Warszawie w końcu sierpnia 1968 roku, zgasił ich nadzieje na utworzenie w Polsce światowego centrum badań z tej dziedziny. Zjazd odbywał się tuż po wkroczeniu wojsk Układu Warszawskiego do Czechosłowacji, co zaważyło na atmosferze obrad.
Wzmacnianie kontaktów środowiska polskiego z innymi ośrodkami badawczymi na świecie było możliwe zwłaszcza w zakresie determinowanym aktualnymi warunkami politycznymi, tzn. na osi Warszawa-Moskwa-Praga. Mayenowa wykorzystywała te możliwości w stopniu maksymalnym, ale nie było w tym nic z koniunkturalizmu. Do IBL byli zapraszani wybitni językoznawcy i semiotycy rosyjscy oraz lingwiści i literaturoznawcy czescy – przedstawiciele szkół naukowych, których założenia były najbliższe naszemu środowisku i z punktu widzenia Mayenowej najbardziej inspirujące pod względem merytorycznym. Dla wielu z zapraszanych badaczy przyjazd konferencyjny do Polski był szansą na wyrwanie się spod bardziej represyjnych układów i na kontakty z kulturą zachodnią, bo w Warszawie w większym wymiarze dostępne były publikacje oraz filmy zza żelaznej kurtyny. Mayenowa cieszyła się przyjaźnią i zaufaniem tych badaczy.
Oprócz wspierania współpracy międzynarodowej w ramach spotkań konferencyjnych Mayenowa przez całe życie inicjowała prace przekładowe mające przybliżyć środowisku polskiemu dokonania wybitnych uczonych zagranicznych. Przy jej udziale powstały przekłady fundamentalnych rozpraw Piotra Bogatyriewa20 i Eleazara M. Mieletinskiego21 oraz semiotyków ze szkoły moskiewsko-tartuskiej22. W ostatnich latach życia przygotowała wraz z zespołem tłumaczy obszerny dwutomowy wybór pism Jakobsona23 – jednego z najwybitniejszych językoznawców XX wieku, teoretyka niezwykle ważnego dla rozwoju strukturalnej lingwistyki, poetyki i semiotyki.
Obserwowanie nowych nurtów badawczych na świecie zaowocowało przeszczepianiem nowych pojęć i kategorii badawczych – zwłaszcza z dziedziny semantyki, pragmatyki i stylistyki, co widać w pracach własnych Mayenowej i co zyskało także rezonans środowiskowy. W początkach lat 70. przeniosła na grunt polski problematykę spójności tekstu i przez wiele lat organizowała spotkania dyskusyjne o zasięgu międzynarodowym poświęcone tej dziedzinie. Owocem tych spotkań są zbiory rozpraw wydane pod jej redakcją24, ukazujące wyniki prac przedstawicieli różnych dyscyplin zainteresowanych tekstem – językoznawców, literaturoznawców, logików, folklorystów. Należący do tej nieformalnej serii zbiór Tekst i zdanie25 ofiarowany został Mayenowej na jubileusz jako promotorce badań nad tekstem Polsce. Jeden z kolejnych tomów tekstologicznych, który ukazał po śmierci Mayenowej (chodzi o zbiór Tekst w kontekście26), został poświęcony jej pamięci.
Kiedy z perspektywy lat spojrzy się na ów ogromny ładunek energii, jaką jedna osoba potrafiła skumulować i poświęcić rozwojowi polskiej nauki, angażując się osobiście i pociągając za sobą innych, nie sposób nie pochylić się przed jej dziełem z najwyższym szacunkiem. A przecież wymienione prace zespołowe, które inicjowała, stanowią ledwie część jej dorobku. Obejmuje on ponadto kilka książek, wśród których najważniejsze miejsce zajmuje podręcznik akademicki jej autorstwa: Poetyka teoretyczna. Zagadnienia języka27. Wiele jej mniejszych prac, o wadze problemowej niewspółmiernej do objętości, ukazywało się w czasopismach i tomach zbiorowych. Odegrały one ważną rolę w dyskusjach teoretycznych, inspirowały poszukiwania innych badaczy. Zebrane zostały pośmiertnie w obszernym tomie Studiów i rozpraw28, który w dobitny sposób ukazuje rangę Mayenowej.
Środowisko naukowe uczciło prof. Mayenową po jej śmierci przez organizację konferencji i dedykowanie jej rocznicowych publikacji. W październiku 2003 roku na uniwersytecie w Białymstoku – w rodzinnym mieście Mayenowej – zorganizowano międzynarodowe sympozjum, którego materiały zostały opublikowane następnie w księdze Obecność. Maria Renata Mayenowa (1908–1988)29. Jej imieniem została wówczas nazwana jedna z sal białostockiego Instytutu Filologii Polskiej. Pamięć dokonań Mayenowej jest również pielęgnowana w Instytucie Badań Literackich PAN. Uczestnicy polsko-bułgarskiego programu badań koordynowanych przez IBL dedykowali jej – w 20. rocznicę śmierci – tom poświęcony studiom nad jednym z zajmujących ją problemów, nad ikonicznością30. W ramach obchodów 65-lecia Instytutu i z okazji 25. rocznicy śmierci Mayenowej została wydana specjalna poświęcona jej publikacja, pt. Maria Renata Mayenowa i jej Pracownia31, w której podkreśla się jej ogromny wkład w kształtowanie programu badawczego IBL. W maju 2015 roku zorganizowano w Instytucie konferencję teoretycznoliteracką inicjującą cykl spotkań pod nazwą Colloquia Mayenoviana.
*W artykule zostały wykorzystane fragmenty wstępu T. Dobrzyńskiej, pt. Maria Renata Mayenowa, do zbioru: M. R. Mayenowa, Studia i rozprawy, wybór i opracowanie A. Axer i T. Dobrzyńska, Warszawa 1993.
1Swą koncepcję literaturoznawstwa przedstawił Kridl w pracy: M. Kridl, Wstęp do badań nad dziełem literackim, Wilno 1936. O roli prof. Manfreda Kridla i o środowisku skupionym wokół tego uczonego – zob.: A. F. Kola, Powstanie i rozwój szkoły badawczej Manfreda Kridla. Rola aktorów poza-ludzkich, [w:] Strukturalizm w Europie Środkowej i Wschodniej. Wizje i rewizje, red. D. Ulicka, W. Bolecki, Warszawa 2012; zob. też: M. Gorczyński, Prace u podstaw. Polska teoria literatury w latach 1913–1939, Wrocław 2009.
2R. Kapłanowa, „Wesele” Stanisława Wyspiańskiego, cz. I: Problemy kompozycji, Warszawa 2013 (jest to późna publikacja książkowa maszynopisu odnalezionego po ponad 70 latach). Okoliczności powstania i odnalezienia dysertacji doktorskiej Racheli Kapłanowej przedstawia w swym artykule prof. Magdalena Popiel – zob.: M. Popiel, Maria Renata Mayenowa o „Weselu” Wyspiańskiego, „Pamiętnik Literacki” 2013, t. CIV, z. 1, s. 199–205.
3Zob. T. Bujnicki, Maria Renata Mayenowa i seminarium Manfreda Kridla (komunikat), [w:] Obecność. Maria Renata Mayenowa (1908–1988), red. B. Chodźko, E. Feliksiak, M. Olesiewicz, Białystok 2006.
4O spustoszeniach, jakie wśród polonistów wileńskich w środowisku Kridla wywołała wojna, piszą Kola (op. cit., s. 198) i Gorczyński (op. cit., s. 432).
5Praska szkoła strukturalna w latach 1926–1948. Wybór materiałów, red. M. R. Mayenowa, przekł. i komentarz W. Górny, Warszawa 1966.
6Red. M. R. Mayenowa, przekł. i komentarz U. Dąmbska-Prokop, Warszawa 1966.
7Wybór i oprac. M. R. Mayenowa i R. Handke, Warszawa 1972.
8Wybór tekstów i oprac. M. R. Mayenowa i Z. Saloni, Warszawa 1979.
9Op. cit. – zob. przypis 5.
10O szczególnym nastawieniu Mayenowej do powołanego przez nią zespołu piszę szerzej w szkicu: Maria Renata Mayenowa i jej Pracownia, Warszawa 2013.
11Program badań w tej dziedzinie zaowocował wieloma studiami poświęconymi teorii i historii form wierszowych w literaturze polskiej (wymieniam je w pracy: T. Dobrzyńska, Formy wiersza jako nośniki znaczeń, [w:] Znakowe wartości kultury, red. Z. Kloch, M. Kaźmierczak, Ł. Grutzmacher, Warszawa 2014) oraz wydaniem 9 tomów z serii «Słowiańska Metryka Porównawcza» (omówienie założeń programowych SMP i treści poszczególnych tomów serii można znaleźć w artykule: L. Pszczołowska, Słowiańska Metryka Porównawcza. Ewolucja celów i metod badawczych, [w:] Strukturalizm w Europie Środkowej i Wschodniej, op. cit.).
12Wykaz monografii wydanych w ramach serii «Poetyka. Zarys encyklopedyczny» podano w opracowaniu bibliograficznym: Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk 1948–2001. Książki i czasopisma, oprac. K. Batora, B. Tyszkiewicz, red. J. Czachowska, Warszawa 2002 – zob. s. 16–17.
13Zob. M. R. Mayenowa, Walka o język w życiu i literaturze staropolskiej, bibliogr. oprac. B. Otwinowska, L. Pszczołowska, J. Puzynina, wyd. 2, Warszawa 1955; Wypowiedzi o języku i stylu w okresie staropolskim (do połowy XVIII wieku), oprac. B. Otwinowska, i J. Puzynina, red. M. R. Mayenowa, Wrocław 1963; Ludzie Oświecenia o języku i stylu, oprac. Z. Florczak i L. Pszczołowska, red. i wstęp M. R. Mayenowa, t. I-II, Warszawa 1958; t. III, Warszawa 1957; Józef Mroziński w dziejach językoznawstwa, [w:] J. Mroziński, Dzieła wszystkie, do druku przygotowała Z. Florczak, t. V, Wrocław 1986.
14Zob. Zasady wydawania tekstów staropolskich, oprac. K. Górski, W. Kuraszkiewicz, F. Pepłowski, S. Saski, W. Taszycki, S. Urbańczyk, S. Wierczyński, J. Woronczak, przykłady oprac. J. Woronczak, red. M. R. Mayenowa przy współpracy Z. Florczak, Wrocław 1955.
15J. Kochanowski, Dzieła wszystkie, t. II: Treny, oprac. M. R. Mayenowa i L. Woronczakowa oraz J. Axer i M. Cytowska, Wrocław 1983.
16Idem, Dzieła wszystkie, t. IV: Pieśni, oprac. M. R. Mayenowa i K. Wilczewska przy udziale B. Otwinowskiej oraz M. Cytowska, Wrocław 1991.
17M. R. Mayenowa, O języku poezji Jana Kochanowskiego, Kraków 1983.
18Do roku 1988 – roku śmierci Mayenowej – ukazało się 17 tomów Słownika.
19Materiały z tych konferencji zostały opublikowane w zbiorach: Poetics. Poetyka. Poetika, t. I, kom. red. D. Davie, I. Fónagy, R. Jakobson, D. Lichaczow, M. R. Mayenowa, K. Wyka, S. Żółkiewski, Warszawa 1961; Sign. Language. Culture – Znak. Język. Kultura – Znak. Jazyk. Kul’tura, kom. red. A. J. Greimas, R. Jakobson, M. R. Mayenowa, S. K. Šaumjan, W. Steibnitz, S. Żółkiewski, Mouton 1970.
20P. Bogatyriew, Semiotyka kultury ludowej, wstęp, wybór i oprac. M. R. Mayenowa, wyd. 1, Warszawa 1975; wyd. 2 poszerzone, Warszawa 1979.
21E. M. Mieletinski, Poetyka mitu, przeł. J. Dancygier, red. nauk. i przedmowa M. R. Mayenowa, Warszawa 1981.
22Semiotyka kultury, wybór i oprac. E. Janus, M. R. Mayenowa, przedmowa S. Żółkiewski, wyd. 1, Warszawa 1975; wyd. 2, Warszawa 1977.
23R. Jakobson, W poszukiwaniu istoty języka. Wybór pism, wybór, red. nauk. i wstęp M. R. Mayenowa, t. I-II, Warszawa 1989.
24Cykl opracowań z tego zakresu otwiera – wielokrotnie do dziś cytowany – tom O spójności tekstu, red. M. R. Mayenowa, Wrocław 1971. Zob. też: Semiotyka i struktura tekstu, red. M. R. Mayenowa, Wrocław 1973; Tekst i język. Problemy semantyczne, red. M. R. Mayenowa, Wrocław 1974; Semantyka tekstu i języka, red. M. R. Mayenowa, Wrocław 1976; Tekst. Język. Poetyka, red. M. R. Mayenowa, Wrocław 1978.
25Red. T. Dobrzyńska i E. Janus, Wrocław 1983.
26Red. T. Dobrzyńska, Wrocław 1990.
27Wyd. 1, Wrocław 1974; wyd. 2, Wrocław 1979; wyd. 3 popr. i uzup., red. nauk. T. Dobrzyńska, Wrocław 2000.
28M. R. Mayenowa, Studia i rozprawy, wybór i oprac. A. Axer i T. Dobrzyńska, Warszawa 1993.
29Red. B. Chodźko, E. Feliksiak, M. Olesiewicz, Białystok 2003.
30Zob. Words and Images. Iconicity of the Text – Слова и образы. Иконичность текста, red. T. Dobrzyńska, R. Kuncheva, wstęp T. Dobrzyńska, Sofia 2008.
31Zob. T. Dobrzyńska, Maria Renata Mayenowa i jej Pracownia, Warszawa 2013.