Odmieńczość. Obywatelstwo seksualne i archiwum (EBOOK)

Opowieść o historii tożsamości homoseksualnej w Polsce i w innych krajach bloku wschodniego zwykle zaczyna się w późnych latach 80. XX wieku – to wtedy powstały pierwsze pisma skierowane do osób nieheteronormatywnych i (nieformalne) organizacje walczące o ich prawa. Autorzy i autorki tej książki zastanawiają się, co było wcześniej – badają życie codzienne, dyskursy eksperckie, literaturę, sztukę i sieci społeczne. Zestawiają to, co działo się w Polsce, z przykładami z obu stron żelaznej kurtyny. W poszukiwaniach przejawów emancypacji osób LGBTQ+, a także mechanizmów ją utrudniających pomaga im koncepcja obywatelstwa seksualnego oparta na szerokiej definicji obywatelstwa jako przynależności kulturowej, tożsamościowej i pełni praw.

******

Queer. Sexual Citizenship and the Archive

Histories of homosexual identity in Poland and other countries of the Eastern Bloc usually begin in late 1980s, with the emergence of first periodicals aimed at nonheteronormative readers and (informal) organizations fighting for their rights. The authors of this book look at what was before that – studying everyday life, expert discourses, literature, art and social networks, and comparing the situation in Poland with examples from both sides of the Iron Curtain. In their search for signs of emancipation of LGBTQ+ people and for mechanisms standing in its way they are aided by the concept of sexual citizenship, based on a broad definition of citizenship as a sense of belonging in terms of culture and identity along with the enjoyment of full rights.

Keywords: homosexuality, history of the People’s Republic of Poland, oral history, sexual citizenship, sexology and sexual education, lesbian and gay (in)visibility.

Tom Odmieńczość ma szansę zostać na długie lata jedną z najważniejszych publikacji na temat nienormatywnej seksualności na polskim rynku wydawniczym. Oprócz tego, że książka ta ma niezaprzeczalną wartość naukową dla dużej grupy osób zajmującej się studiami gender i queer na polskich uczelniach, gdzie studia te z marginesu przesuwają się do głównego nurtu, będzie ona inspiracją dla rzeszy działaczek i działaczy ruchów społecznych LGBTQ+ [...] Odmieńczość będzie też doskonałym źródłem historycznym dla dziennikarek i dziennikarzy, którzy tłumaczą szerszej publiczności bieżące wydarzenia dotyczące osób LGBTQ+ w Polsce.
Z recenzji dr hab. Dominiki Ferens, prof. UWr

Agnieszka Kościańska, prof. dr hab., pracuje w Instytucie Etnologii i Antropologii Kulturowej UW, autorka m.in. Płeć, przyjemność i przemoc. Kształtowanie wiedzy eksperckiej o seksualności w Polsce (WUW, 2014, wyd. ang. Indiana UP 2021), Zobaczyć łosia. Historia polskiej edukacji seksualnej od pierwszej lekcji do internetu (Czarne, 2017, wyd. ang. Berghahn Books, 2021), Odejdź. Rzecz o polskim rasizmie (wspólnie z Michałem Petrykim, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, 2022) oraz wywiadu-rzeki z edukatorem seksualnym Wiesławem Sokolukiem pt. Instruktaż nadmierny (Czarne, 2018). Redaktorka tomów o płci i seksualności, m.in. Antropologia seksualności (WUW, 2012). Stypendystka m.in. Marie Curie Fellowship (Uniwersytet Harvarda), Imre Kertész Kolleg Jena oraz Royal Society of Edinburgh (Edinburgh College of Art), w latach 2021–2022 Leverhulme Visiting Professor w Oxford School of Global and Area Studies. Członkini zespołu CRUSEV.

Tomasz Basiuk, dr hab., prof. UW, wykłada w Ośrodku Studiów Amerykańskich UW. Zajmuje się współczesną prozą amerykańską, życiopisaniem i tematyką queerową. Jest autorem monografii autorskich: William Gaddis. Realista postmodernistyczny (Świat Literacki, 2003) i Exposures: American Gay Men’s Life Writing since Stonewall (Peter Lang, 2013), licznych artykułów naukowych i rozdziałów oraz współredaktorem tomów zbiorowych. W 2006 roku współzałożył i nadal współredaguje rocznik „InterAlia: pismo poświęcone studiom queer” https://interalia.queerstudies.pl/). Wykładał gościnnie w USA, Niemczech, Szwajcarii, Włoszech i Hiszpanii. Kierownik projektu „CRUSEV: Crusing the Seventies” (2016–2019) i “QUEERIT: Queer Theory in Transit” (2023–2026).

Jędrzej Burszta, dr nauk humanistycznych w zakresie kulturoznawstwa, etnograf, amerykanista, jest adiunktem w Ośrodku Studiów Amerykańskich UW. Jego zainteresowania badawcze obejmują etnografię pamięci, teorię queer, badania nad amerykańską kulturą popularną i alternatywną. W latach 2017–2019 realizował badania etnograficzne w ramach międzynarodowego projektu badawczego „CRUSEV: Cruising the Seventies”. Ostatnio współredagował razem z Tomaszem Basiukiem książkę Queers in State Socialism: Cruising 1970s Poland (Routledge, 2021). Kierownik projektu „Kultura psychodeliczna w Polsce: praktyki i dyskursy” (2024–2026). Autor powieści i tekstów teatralnych.

Mathias Foit, https://orcid.org/0009-0006-2841-9884
„Miejsce spotkań homoseksualnie usposobionych mężczyzn po zmroku”. Diachroniczne spojrzenie na publiczną męsko-męską kulturę seksualną w Breslau / Wrocławiu
https://doi.org/10.31338/uw.9788323564799.pp.217-240

Błażej Warkocki, https://orcid.org/0000-0001-6055-0301
„Przekroczenie stało się faktem”. W stronę (pół)peryferyjnej teorii odmienności / queer
https://doi.org/10.31338/uw.9788323564799.pp.87-98

Karolina Morawska, https://orcid.org/0000-0002-2553-9104
„Żadna władza nie interesuje się nami i nie miesza się do naszych spraw”? Inwigilacja homoseksualnych mężczyzn przez Milicję Obywatelską w PRL
https://doi.org/10.31338/uw.9788323564799.pp.65-86

Adriana Kovacheva, https://orcid.org/0000-0002-5927-8117
Braterskie strategie oporu
https://doi.org/10.31338/uw.9788323564799.pp.153-170

Maria Bühner, https://orcid.org/0009-0008-8847-5946
Ciągłość milczenia. Akty upamiętniania organizowane w Ravensbrück przez wschodnioberlińską grupę Lesben in der Kirche
https://doi.org/10.31338/uw.9788323564799.pp.241-260

Monika Talarczyk, https://orcid.org/0000-0003-2742-0657
Jak się o tym mówiło po filmie? Recepcja Innego spojrzenia Károlyego Makka na Węgrzech i w Polsce w latach 80
https://doi.org/10.31338/uw.9788323564799.pp.139-152

Sarah Schulman, https://orcid.org/
Niechaj będzie wiadomym
https://doi.org/10.31338/uw.9788323564799.pp.171-196

Magdalena Staroszczyk, 0000-0002-7490-2256
Nieczytelność, obcość, autentyczność. Kobiety nieheteroseksualne w PRL i w czasie transformacji
https://doi.org/10.31338/uw.9788323564799.pp.281-294

Aleksandra Gajowy, https://orcid.org/0000-0002-9860-5723
Pałac i szalet. Jak powstawała nowa mapa Warszawy przez pryzmat queerowego pożądania w Uprooting Ghosts Rafała Morusiewicza
https://doi.org/10.31338/uw.9788323564799.pp.123-138

Tomasz Basiuk, https://orcid.org/0000-0001-6637-6105
Jędrzej Burszta, https://orcid.org/0000-0001-7442-3098
Agnieszka Kościańska, https://orcid.org/0000-0002-5512-425X
Przedmowa
https://doi.org/10.31338/uw.9788323564799.pp.7-10

Tomasz Basiuk, https://orcid.org/0000-0001-6637-6105
Przegięcie. Słaba teoria kampu
https://doi.org/10.31338/uw.9788323564799.pp.197-216

Jędrzej Burszta, https://orcid.org/0000-0001-7442-3098
Queerowa „cywilizacja mieszkania”. Prywatki, przyjęcia i bale a kultura męskiej homoseksualności w PRL
https://doi.org/10.31338/uw.9788323564799.pp.261-280

Kateřina Lišková, https://orcid.org/0000-0003-3753-3372
Socjalistyczne obywatelstwo seksualne. Homoseksualność a męskie „zboczenia” płciowe w Czechosłowacji
https://doi.org/10.31338/uw.9788323564799.pp.33-48

Tomasz Basiuk, https://orcid.org/0000-0001-6637-6105
Jędrzej Burszta, https://orcid.org/0000-0001-7442-3098
Agnieszka Kościańska, https://orcid.org/0000-0002-5512-425X
Wstęp. Odmieńczość, obywatelstwo seksualne, archiwum
https://doi.org/10.31338/uw.9788323564799.pp.11-32

Agnieszka Kościańska, https://orcid.org/0000-0002-5512-425X
Z taktem i dyskrecją – podwójna spuścizna polskiej edukacji seksualnej epoki PRL
https://doi.org/10.31338/uw.9788323564799.pp.49-64

Karol Radziszewski, https://orcid.org/
Wojciech Szymański, https://orcid.org/0000-0002-5992-0026
Zabawa w chowanego. Queer i polski dyskurs historyczno-artystyczny przed rokiem 2019
https://doi.org/10.31338/uw.9788323564799.pp.99-122