Neuronauka o podstawach człowieczeństwa. O czym mówi mózg?

Co czyni nas ludźmi? – zastanawia się w swojej najnowszej książce słynny neurolog V.S. Ramachandran, badając mózg zwłaszcza wtedy, gdy dzieje się w nim coś niezwykłego. Najrozmaitsze zaburzenia – czy to wrodzone, czy będące skutkiem nieszczęśliwych wypadków – mówią nam bowiem wiele o mechanizmach działania mózgu. Stanowią również punkt wyjścia dla zrazu fantastycznie brzmiących przypuszczeń, które często znajdują później nie tylko potwierdzenie empiryczne, ale i praktyczne zastosowanie w terapii.

Wybitny znawca problemów związanych z kończynami fantomowymi przedstawia tu swoje koncepcje na temat neuronalnego podłoża procesów umysłowych odróżniających nas od zwierząt. Opisuje hipotezę dotyczącą funkcji tzw. neuronów lustrzanych, które jego zdaniem są podstawowym czynnikiem warunkującym powstanie i rozwój języka, a tym samym szeroko pojętej kultury. W kolejnych rozdziałach tej książki wyjaśnia mechanizmy percepcji wzrokowej i estetyki, synestezji, autyzmu, samoświadomości i jej zaburzeń, dokumentując swoje rozważania opisami fascynujących przypadków medycznych oraz pomysłowych eksperymentów naukowych.

Książka ta – napisana żywym, jasnym i obrazowym, a miejscami nawet żartobliwym językiem – jest znakomitą lekturą dla wszystkich osób zainteresowanych wiedzą o mózgu, zarówno laików, jak i studentów oraz specjalistów z różnych dziedzin: lekarzy, neurokognitywistów, psychologów i filozofów. Wciąga jak powieść dzięki niezwykłym umiejętnościom popularyzatorskim autora, który ma dar wynajdywania zaskakujących skojarzeń, często w swej prostocie wręcz olśniewających.

Każda małpa może sięgnąć po banana, ale tylko ludzie potrafią sięgać gwiazd. Małpy żyją, walczą, rozmnażają się i umierają w lasach – i tyle. Ludzie piszą, badają, tworzą i poszukują. Składamy geny, rozszczepiamy atomy, wystrzeliwujemy rakiety. Jak półtorakilogramowa masa galarety, która mieści się w dłoniach, może wyobrażać sobie anioły, kontemplować sens nieskończoności, a nawet kwestionować swoje miejsce w kosmosie? Szczególny podziw budzi fakt, że każdy mózg, także twój, składa się z atomów, które powstały w jądrach niezliczonych, odległych gwiazd przed miliardami lat. Cząstki te dryfowały przez eony i lata świetlne, dopóki grawitacja i przypadek nie połączyły ich ze sobą tu i teraz. Atomy te tworzą pewien konglomerat - twój mózg - który potrafi nie tylko dumać nad tymi samymi gwiazdami, które dały mu początek, lecz również myśleć o swojej własnej zdolności myślenia i zdumiewać się własną zdolnością zdumiewania się. Mówi się, że wraz z pojawieniem się ludzi wszechświat nagle stał się świadomy samego siebie. I to doprawdy jest największa tajemnica.
Z Wprowadzenia

******

The Tell-Tale Brain: A Neuroscientist’s Quest for What Makes Us Human

A story about the neural basis of the processes taking place in the human brain which distinguish humans from the animal world. According to the author, a neurologist and a brain expert, mirror neurons responsible for the ability to understand intentions and imitate other people determine the emergence and development of language, and, thus, the broadly defined culture. V.S. Ramachandran explains the mechanisms of visual perception and aesthetics, synesthesia, autism, self-awareness, and the feeling of leaving one's own body, and documents his reflections with descriptions of specific, fascinating medical cases.

Keywords: brain, mind, consciousness, mirror neurons, autism, language, the principles of aesthetics.

Zobacz inne publikacje w serii: Mózg i jego funkcjonowanie »

Ramachandran pod wieloma względami jest nowym wcieleniem Paula Broki, wielkiego francuskiego neurologa, który zapoczątkował badania biologiczne nad wyższymi fukcjami umysłowymi.
Eric Kandel, laureat Nagrody Nobla

Ramachandran to współczesny Marco Polo, który podróżuje po jedwabnym szlaku nauki do dziwnego i egzotycznego Kataju umysłu.
Richard Dawkins, autor Ślepego zegarmistrza

Nikt lepiej niż V.S. Ramachandran nie łączy szczegółowej i wnikliwej obserwacji z pomysłowymi eksperymentami i brawurowo sformułowanymi teoriami. Neuronauka o podstawach człowieczeństwa to Ramachandran w najlepszym wydaniu, niezwykle intrygujący i porywający przewodnik po meandrach ludzkiego mózgu.
Oliver Sacks, autor Mężczyzny, który pomylił swoją żonę z kapeluszem

W porównaniu z fizyką i chemią, powiada Ramachandran, neuronauka jest jeszcze w powijakach. Ale szybko się rozwija Tę książkę, swój "skromny wkład w wielkie dzieło łamania szyfru ludzkiego mózgu", Ramachandran napisał z synapsami rozświetlonymi jak supernowe. Z powodzeniem zrealizował misję "uczyć i bawić": jest profesorem Wymyślnikiem w białym fartuchu; który jak rodzynki wyjmuje poszczególne koncepcje z nieudanych teorii i próbuje zmodyfikować przepis. Niczym Sherlock Holmes rozważa różne możliwości i sprawdza ich prawdopodobieństwo. Zachwycający rezultat zderzenia neuronauki i dowcipu.
Iain Finlayson, The Times (Londyn)

Recenzja opublikowana w piśmie Kosmos. Problemy nauk biologicznych, tom 62, nr 3/2013

Vilayanur S. Ramachandran – dyrektor Center for Brain and Cognition, profesor na Wydziale Psychologii na kierunku Neuroscience and Behabior Uniwersytetu Kalifornijskiego w San Diego, a także profesor biologii w Instytucie Salka. Mieszka w Del Mar w Kalifornii. Ramachandran zdobył wykształcenie medyczne, a następnie uzyskał doktorat w ramach stypendium Trinity College na Uniwersytecie w Cambridge.

Jego pierwsze prace dotyczyły percepcji wzrokowej, największą sławę przyniosły mu jednak eksperymenty z dziedziny neurologii behawioralnej, które mimo swej niezwykłej prostoty wywarły głęboki wpływ na nasz sposób myślenia o mózgu. W 2005 roku Ramachandran został uhonorowany Medalem Henry'ego Dale'a oraz dożywotnim członkostwem w Royal Institution of Great Britain. Pośród licznych zaszczytów i nagród otrzymał również członkostwo w All Souls College, dwa doktoraty honorowe, doroczną Nagrodę Ramόna y Cajala przyznawaną przez International Neuropsychiatric Association oraz Medal Ariensa Kappersa od Królewskiej Holenderskiej Akademii Nauk.

W 2003 roku prowadził dla BBC doroczne wykłady im. Reitha, które zainicjował Bertrand Russell w 1949 roku. W 1995 roku wygłosił wykład Dekada mózgu podczas jubileuszowego 25. sympozjum Society for Neuroscience. Prezydent Indii przyznał mu zaszczytne odznaczenie cywilne trzeciej klasy – order Padma Bhushan. Na podstawie bardzo dobrze przyjętej książki Ramachandrana, Phantoms in the Brain, telewizja PBS nakręciła dwugodzinny film dokumentalny. Ramachandran wystąpił w programie Charliego Rose'a, a Newsweek zaliczył go do grona Century Club skupiającego 100 najważniejszych ludzi, których nazwiska warto zapamiętać na nowe stulecie.