Źródła, natura i funkcje emocji. Studium teorii impulsji Leona Petrażyckiego w kontekście współczesnych badań

Celem rozprawy jest analiza i ocena koncepcji emocji Leona Petrażyckiego, jednego z najwybitniejszych polskich naukowców przełomu XIX i XX wieku. Refleksja nad emocjami była mu potrzebna do wytłumaczenia natury prawa. Jego ambicje były jednak większe – chciał wyjaśnić emocje w ogóle, czemu miało służyć naukowe opracowanie psychologicznej teorii tych zjawisk.

Projekt Petrażyckiego został w prezentowanej książce ujęty w szerszej perspektywie – historyczno-filozoficznej i psychologicznej, jak również w kontekście teorii prawa. W rozdziale pierwszym autor omawia wybrane poglądy na temat emocji w historii filozofii. Rozdział ten stanowi niezbędne tło dalszych rozważań i dostarcza odpowiedniego materiału do oceny projektu Petrażyckiego.

W rozdziale drugim badacz przedstawia motywacje badawcze Petrażyckiego i jego założenia metodologiczne, które zawierają uniwersalne postulaty odnoszące się do wszystkich nauk. Dotyczą one poprawnego tworzenia pojęć, twierdzeń i teorii naukowych. Ta część obejmuje też odpowiednie metody badania zjawisk psychicznych, w tym emocji.

W rozdziale trzecim Autor analizuje różne propozycje klasyfikacji zjawisk psychicznych, krytyczne uwagi Petrażyckiego odnośnie do tych podziałów oraz jego własną propozycję klasyfikacji. Dzieli on wszystkie zjawiska psychiczne na dwie główne klasy: 1) zjawiska dwustronne, bierno-czynne, do których należą impulsje/emocje, oraz 2) zjawiska jednostronne; te ostatnie dzielą się na dodatkowe podklasy: a) jednostronnie bierne (przeżycia poznawcze i przeżycia uczuciowe) oraz b) jednostronnie czynne (przeżycia woli).

W rozdziale czwartym Dąbrowski osadza teorię Petrażyckiego we współczesnej psychologii emocji, a częściowo też neuropsychologii. Zdaniem badacza emocje pełnią ważną funkcję ewolucyjną – przystosowują organizm do warunków życia. Stanowią też pierwotną podstawę rozwoju psychiki. Emocje wpływają na przebieg procesów neurofizjologicznych i różne formy myślenia. Najbardziej specyficzną cechą tak rozumianych emocji jest jednak motywacja – emocje motywują do działania.

W ostatnim rozdziale – piątym – autor ukazuje związek między emocjami i prawem. Według Petrażyckiego źródłem prawa i moralności jest psychika człowieka. Wśród norm etycznych wyróżnił Petrażycki normy moralne i normy prawne. Te pierwsze mają charakter zobowiązujący, podczas gdy normy prawne – charakter zobowiązujący i uprawniający (imperatywno-atrybutywny).

******

Origins, Nature and Functions of Emotions: A Study of Leon Petrażycki’s Theory of Emotions in the Context of Contemporary Research

An analysis and evaluation of Leon Petrażycki’s concept of emotions from the perspective of history, philosophy, psychology and in the context of law theory. The book discusses the motives behind Petrażycki’s research, his methodology and the classification of psychic phenomena created by him, as well as its contextualization in the modern psychology of emotions.

Keywords: Leon Petrażycki, psychological school of law, emotions, legal norm, moral norm.

[…] monografia poświęcona jest jednemu z najwybitniejszych profesorów Uniwersytetu Warszawskiego. Leon Petrażycki jest „ikoną” światowej teorii, filozofii i socjologii prawa. Jego poglądy stanowią przedmiot dyskusji naukowych prowadzonych na całym świecie. Co więcej, pomimo upływu niemal stu lat od śmierci autora są one do dzisiaj niezwykle aktualne. Można powiedzieć, że badania nad prawem z perspektywy psychologicznej, a zwłaszcza nad pojęciem prawa intuicyjnego, przeżywają prawdziwy renesans […]. Książka dr. Andrzeja Dąbrowskiego znakomicie wpisuje się zatem w nurt „odczytania na nowo” L. Petrażyckiego.
Z recenzji dra hab. Sławomira Tkacza

Autor recenzowanej pracy odważył się i wziął na siebie trud powiększenia listy polskich uczonych, którzy przyczynili się do rozwoju – niekoniecznie „myśli psychologicznej” – ale do rozwoju nauk o człowieku. Jedną z przesłanek tej decyzji musiało być wyjście poza „opłotki” myślenia w kategoriach pojedynczych dyscyplin i zastąpienie ich podejściem interdyscyplinarnym.
Z recenzji prof. dr hab. Włodzisława Zeidlera

Dr Andrzej Dąbrowski – doktor filozofii, adiunkt w Instytucie Filozofii i Socjologii Uniwersytetu Pedagogicznego im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie. Zajmuje się głównie epistemologią, filozofią umysłu, filozofią języka, filozofią psychologii, historią filozofii analitycznej oraz wybranymi problemami kognitywistyki. Autor książki Intencjonalność i semantyka (Universitas 2013). Współredaktor tomów: Metodologiczne i teoretyczne problemy kognitywistyki, red. A. Dąbrowski, J. Woleński, (Copernicus Center Press 2014) oraz Podejmowanie decyzji – pojęcia, teorie, kontrowersje, red. Dąbrowski, A. Schumann, J. Woleński, (Copernicus Center Press 2015).