Bez muzyki, bez śpiewu nie ma świata. Muzyka w Wilamowicach

Wilamowice – niewielkie miasteczko na południu Polski, pod wieloma względami jest zupełnie wyjątkowe. Zasiedlone w XII wieku przez osadników germańskich, przez długie lata zachowywało swoją odrębność kulturową. Jego mieszkańcy posługiwali się własnym językiem, posiadali odmienne stroje i zwyczaje. Dzięki swoim talentom kupieckim szybko się też bogacili, co przyczyniało się do rozkwitu miasta i jego kultury.

W XX wieku sytuacja zaczęła się jednak zmieniać na skutek wydarzeń wojennych i powojennych. Kultura wilamowska zaczęła zanikać. Dzięki wysiłkom badaczy i lokalnych aktywistów czynione są dziś starania o rewitalizację języka i stroju. Wiele na ten temat już napisano. Tematem całkiem niezbadanym do niedawna pozostawała kwestia kultury muzycznej Wilamowic. Ta książka stara się ten brak uzupełnić.

Na podstawie badań etnograficznych, a także materiałów archiwalnych autorka próbuje dokonać rekonstrukcji dawnej dźwiękosfery Wilamowic, a także pokazać, jak muzyka funkcjonuje tam dziś. Czym jest dla Wilamowian, w jakich sytuacjach staje się ważna, w jaki sposób przyczynia się do postrzegania własnego dziedzictwa i tożsamości. W końcu stara się odpowiedzieć na pytanie, czy jest coś takiego, jak muzyka wilamowska i jaka ona jest.

Książka wzbogacona jest o aneks zawierający teksty wilamowskich piosenek wraz z ich tłumaczeniem na język polski.

******

Without music, without song, the world is gone. Music in Wilamowice

Wilamowice, a small town in southern Poland is, in many ways, absolutely unique. It was settled in the 13th century by Germanic people and for a long time it preserved its distinct culture. The inhabitants of Wilamowice spoke their own language – Wymysorys, wore original clothing and practiced local customs. They were skilled merchants and became a wealthy community, which resulted in the most prosperous period of the town and its culture.

This situation changed in the 20th century when, as a result of dramatic war and post war circumstances, the culture of Wilamowice began to disappear. Today, thanks to the work of local activists and scholars, intensive revitalization of Vilamovian language and traditional dress has begun. This process has been treated in various studies but Vilamovian musical culture remains almost completely unexplored. This book strives to fill that gap.

What kind of music can be called “Vilamovian” and how does it sound? Through her ethnographic and archival research, Maria Małanicz-Przybylska seeks to reconstruct the forgotten soundscape of Wilamowice and describe the modern contexts in which music is used by the local community, as it recovers its heritage and forges its identity.

The book contains an appendix of Vilamovian songs, with their original texts in Wymysorys and translations into Polish.

Keywords: Wilamowice, anthropology of music, ethnography, music culture.

Wartość naukowa recenzowanej pracy polega przede wszystkim na tym, że autorce udało się na podstawie wnikliwych obserwacji i pogłębionych rozmów z mieszkańcami Wilamowic uchwycić pewne niezwykle ciekawe aspekty funkcjonowania folkloru muzycznego, które zwykle umykają folklorystom i etnomuzykologom, ponieważ ujawniają się one dopiero wtedy, gdy etnograf ma możliwość i zdecyduje się na to, by sprowokować do mówienia śpiewaków, tancerzy czy muzykantów, a zarazem chce ich uważnie słuchać.
Pod tym względem badania Marii Małanicz-Przybylskiej są zresztą niezwykle cenne i udane, gdyż nie tylko często oddaje ona głos swoim rozmówcom, ale też potrafi skutecznie skłonić ich do mówienia oraz wyłowić z ich wypowiedzi te fragmenty i aspekty, które rzucają nowe światło na pewne zjawiska i problemy od dawna obecne w badaniach z tego zakresu. Dlatego też w moim przekonaniu prezentowana publikacja ma wymiar nie tylko regionalny, ale przynosi zarazem kilka niezwykle cennych obserwacji o charakterze uniwersalnym, istotnych dla wszelkich badań nad muzyką i kulturą ludową.
Z recenzji dr hab. Piotra Grochowskiego, prof. UMK

Autorka, (...) daleka jest od tworzenia życzeniowego obrazu wilamowskiej kultury muzycznej, który ukazywałby ją przez pryzmat "autentycznych", bo tych "najdawniejszych" przejawów repertuaru i jego wykonawstwa albo – co gorsza – siląc się na dociekanie: które z muzycznych zapożyczeń, jakich w muzyce wilamowskiej nie brakuje, są najbardziej dla niej reprezentatywne i "prawdziwe". Opierając się na własnych badaniach terenowych, autorka (...) stara się ukazać pewną syntezę zjawisk i procesów w kulturze muzycznej Wilamowian bez faworyzowania jakiegokolwiek z obszarów i zachowując równoważność między tym, co dawne i współczesne, tym, co zapamiętane i urzeczywistniane, tym, co "proste" i "stylizowane", tym, co "swoje" i "zapożyczone", podkreślając jednocześnie wielowarstwowość i trudno nieraz uchwytną dynamikę tych procesów i zjawisk.
Z recenzji dr Weroniki Grozdew-Kołacińskiej

Maria Małanicz-Przybylska – adiunkt Instytutu Etnologii i Antropologii Kulturowej UW. Absolwentka antropologii i muzykologii na Uniwersytecie Warszawskim. Zajmuje się antropologią muzyki, współczesnymi obliczami tradycji i kwestiami dziedzictwa kulturowego. Jest też twórczynią i realizatorką filmów etnograficznych. Prowadziła badania na Białorusi, Ukrainie, w Serbii, a także w Polsce: na Mazowszu, Kurpiach i Podhalu. Publikowała w takich czasopismach jak „Konteksty”, „LUD”, „Rocznik Antropologii Historii”. Jest redaktorem naukowym publikacji Co słychać na Podhalu. Tradycja we współczesności (WUW 2014). W 2017 roku obroniła doktorat poświęcony muzyce Podhala.