Państwo upadłe. Droga do rozpadu Rosji

Próby przekształcenia Federacji Rosyjskiej w państwo narodowe, obywatelskie lub stabilne państwo imperialne nie powiodły się. Obecna struktura opiera się na kruchych fundamentach historycznych, nie posiada jednolitej tożsamości narodowej, czy to obywatelskiej, czy etnicznej, i wykazuje ciągłe walki między nacjonalistami, imperialistami, centralistami, liberałami i federalistami. Inwazja militarna Rosji na pełną skalę na Ukrainę w lutym 2022 roku oraz nałożenie dławiących międzynarodowych sankcji gospodarczych zintensyfikują i przyspieszą proces rozpadu państwa. Porażkę Rosji pogłębia niemożność zapewnienia wzrostu gospodarczego, poważne nierówności społeczno-gospodarcze i defekty demograficzne, pogłębiające się dysproporcje między Moskwą a jej różnorodnymi podmiotami federalnymi, niepewna piramida polityczna oparta na personalizmie i klientelizmie, pogłębiająca się nieufność do instytucji rządowych, rosnąca alienacja społeczna wobec skorumpowana elita rządząca i rosnąca niewiara w oficjalną propagandę. Bardziej intensywne represje mające na celu utrzymanie integralności państwa w pogarszających się warunkach gospodarczych zwiększą ryzyko gwałtownych konfliktów.

Paradoksalnie, choć Władimir Putin objął władzę, aby zapobiec rozpadowi Rosji, można go zapamiętać jako osobę, która przyspieszyła upadek kraju. Nowe jednostki terytorialne wyjdą na powierzchnię w miarę pogłębiania się kryzysu wiarygodności Moskwy w obliczu szerzącej się niezdolności do rządzenia, walk o władzę wśród elit, polaryzacji politycznej, radykalizmu nacjonalistycznego oraz odrodzenia regionalnego i etnicznego. Państwa wschodzące nie będą jednolite w swoich wewnętrznych strukturach politycznych i administracyjnych. Pomiędzy niektórymi podmiotami prawdopodobne są konflikty graniczne i roszczenia terytorialne, podczas gdy inne mogą przekształcić się w nowe stany federalne lub konfederacyjne. Stany Zjednoczone muszą opracować skuteczną strategię zarządzania rozpadem Rosji poprzez wspieranie regionalizmu i federalizmu, uznanie suwerenności i separacji, kalibrację roli innych głównych mocarstw, rozwój powiązań z nowymi podmiotami państwowymi, wzmacnianie bezpieczeństwa krajów graniczących z Rosją oraz promowanie transatlantycyzmu lub transpacyfizm wśród państw wschodzących.

In 1970, an essay with the arresting title Will the Soviet Union Survive until 1984 appeared in the West, the work of a then little-known Soviet dissident, Andrei Amalrik. Amalrik predicted the collapse of the Soviet Union under the weight of internal decay, national antagonisms, and a failed war. Soviet scholars in the West regarded the book as an amusing curiosity, to be read but not to be taken seriously. More than 50 years later, Bugajski’s analysis of Russian weakness reminds us that while the challenges Europe and the U.S. face are serious, Russia’s are worse. Bugajski has given us an important book and a timely one that runs against a trend of strategic pessimism in the West. Writing mostly before Russia’s full-on invasion of Ukraine in February 2022, Bugajski analyzes Russian internal weakness and systemic decay, both political and economic; outlines in admirable detail centrifugal forces within the Russian Federation; sketches out potential scenarios for Russian collapse; and attempts to unpack international implications for Russia’s neighbors, Europe, and United States.
Daniel Fried, ambasador USA w Polsce (1997-2000), pracownik Konsulatu Generalnego USA w Leningradzie (1980-1981), profesor wizytujący w Studium Europy Wschodniej UW

Autora, znakomitego analityka, nie trzeba w tym miejscu przedstawiać. Podobnie nie wymaga rekomendacji temat książki. Trudno w pewnym sensie o książkę bardziej na czasie. A le czy Rosja jest już państwem upadłym? Czy pominąć zdolności imperium Putina do wykorzystywania nie tyle własnej siły, ale słabości przeciwników? A dla Rosji przeciwnikiem są wszyscy, ale zwłaszcza tzw. Zachód, mocno podzielony wewnętrznie. Autor sam pisał o tym niezwykle wnikliwie i kompetentnie, w swych wcześniejszych monografiach. Obawiam się, że przywiązanie znacznej części establishmentu dyplomatycznego, politycznego i medialnego w USA i kluczowych krajach Europy Zachodniej do wizji „wielkiej Rosji”, z którą współpraca jest gwarancją ładu światowego – jest i pozostanie w dającej się wyobrazić przyszłości potężnym instrumentem wsparcia dla neoimperialnej Rosji.
Prof. dr hab. Andrzej Nowak, Uniwersytet Jagielloński/Polska Akademia Nauk

Janusz Bugajski – amerykański analityk polityki zagranicznej, pisarz, wykładowca, publicysta, konsultant i gospodarz programów telewizyjnych. Współpracownik "The Jamestown Foundation" w Waszyngtonie i gospodarz programu telewizyjnego „New Bugajski Hour”, nadawanego na Bałkanach i dostępnego na YouTube. Autor 21 książek na temat Europy, Rosji i stosunków transatlantyckich oraz felietonista wielu mediów w Stanach Zjednoczonych i Europie, w tym w Albanii, Bośni i Hercegowinie, Bułgarii, Chorwacji, Gruzji, Kosowie oraz Ukrainie. Wcześniejsze stanowiska: konsultant ds. polskich, telewizja BBC, Londyn, Anglia (1982–1983); starszy analityk ds. badań, Radio Wolna Europa, Monachium, Niemcy (1984–1985); pracownik naukowy w Centrum Studiów Strategicznych i Międzynarodowych (CSIS), gdzie w 1986 roku założył dział Europy Wschodniej, przemianowany na Nowe Demokracje Europejskie (2000), starszy partner w CSIS (2013–2014) oraz starszy analityk Centrum Analiz Polityki Europejskiej w Waszyngtonie (2014–2020). Otrzymane nagrody: Nagroda za Wybitną Służbę Publiczną od Departamentu Stanu USA, Amerykańskiej Agencji Rozwoju Międzynarodowego, Amerykańskiej Agencji Informacji oraz Agencji Kontroli Zbrojeń i Rozbrojenia (1998), a także Medal Wdzięczności NSZZ „Solidarność” (2010).

Janusz Bugajski zeznawał przed rożnymi komisjami Kongresu USA, w tym: Komisją Helsińską, Komisją Spraw Zagranicznych Senatu Stanów Zjednoczonych, Komisją Sił Zbrojnych Senatu Stanów Zjednoczonych, Komisją Spraw Zagranicznych Izby Reprezentantów i Komisją Izby Reprezentantów ds.Wydatków na Obronność. Pracował jako wykonawca i konsultant dla Departamentu Stanu USA, Departamentu Obrony USA, Amerykańskiej Agencji ds. Rozwoju Międzynarodowego (USAID), Rand Corporation, Międzynarodowej Rady ds.Badań i Wymiany (IREX) oraz innych agencji rządowych i organizacji prywatnych. Stanowiska akademickie: adiunkt na Uniwersytecie Jerzego Waszyngtona i Uniwersytecie Amerykańskim w Waszyngtonie, a także wykładowca w Smithsonian Institution, Centrum Woodrowa Wilsona, Inter-American College, Narodowym Uniwersytecie Obrony (Georgetown), Wydziale Zaawansowanych Studiów Międzynarodowych Uniwersytetu Johnsa Hopkinsa, jak również na uniwersytetach: Katolickim, Duke, Stanford, Toronto, Stanowym Missisipi, Chicago, George Mason, Kansas, Brighama Younga, Stanu Waszyngton, Oregon, Berkeley, Westminster (Londyn) oraz w całej Europie Środkowo Wschodniej i Południowo-Wschodniej.