Lew, który mówi. Esej o granicach językowego wyrazu doświadczenia

Co mają ze sobą wspólnego Minotaur, Wielki Cthulhu i ocean z powieści Solaris? Stanowią emblematy skrajnych form doświadczenia dostępnego umysłom ludzkim. Lew, który mówi jest książką o tym, w jaki sposób wybitni twórcy literatury XX wieku próbowali wyrazić te i inne skrajne doświadczenia w słowach zrozumiałych dla innych ludzi i na ile im się to udało.

Książka poświęcona jest problemowi Obcości. Autor stawia tezę, że językowo-tekstowa perspektywa, w jakiej człowiek postrzega rzeczywistość, powoduje, iż liczne i różnorakie jej przejawy uznawane są za niedostępne człowiekowi i wyłączone z możliwości nawiązania relacji komunikacyjnej.

Autor omawia sposoby wyrażania skrajnych, często granicznych form doświadczenia dostępnego umysłom ludzkim za pomocą języka literackiego stosowanego w prozie europejskiej i amerykańskiej XX wieku. Analiza prowadzona jest przy użyciu narzędzi kulturoznawczych, antropologicznych, literaturoznawczych i psychoanalitycznych.

We Wstępie autor wylicza siedem rodzajów Obcości, z którymi mają do czynienia ludzie, przy czym cztery pierwsze dotyczą różnych jej rodzajów w relacjach międzyludzkich, trzy ostatnie natomiast - Obcości, która oddziela ludzi od zwierząt, od myślących maszyn i od Innych, na których możemy się natknąć w Kosmosie lub w sferze istot pozaludzkich. Tym trzem ostatnim rodzajom Obcości poświęca trzy kolejne rozdziały swojej książki.

W pierwszym opisuje wybrane zjawiska kulturowe oscylujące na pograniczu „człowieczeństwa” i „zwierzęcości” – poczynając od mitologii starogreckiej i motywu Minotaura – oraz analizuje niektóre teksty literackie dotyczące specyfiki relacji komunikacyjnych między ludźmi a zwierzętami.

Rozdział drugi poświęcony jest twórczości H.P. Lovecrafta. Autora intryguje przede wszystkim technika wywoływania przez tego pisarza lęku, która – zdaniem Majewskiego – polega głównie na wykorzystywaniu współobecności elementów świata zwyczajnego, codziennego, oraz horroru.

Trzeci rozdział dotyczy analizy Obcości w pisarstwie Stanisława Lema, głównie na przykładzie mało znanego opowiadania "Inwazja" oraz powieści "Solaris". Publikacja adresowana jest do czytelników zainteresowanych problematyką antropologii komunikacji w powiązaniu ze współczesnymi teoriami humanistycznymi, jak "animal studies" i "posthuman studies".

******

The Speaking Lion. Essay on the Verbal Limits in the Expression of Human Experience

The book is devoted to the issue of alienation. The author argues that the linguistic and textual perspective in which a human perceives reality makes its numerous and various manifestations be recognized as inaccessible to man and excluded from the possibility of establishing the communication relation. He discusses the ways of expressing some extreme, often boundary experiences by means of the literary language used in the European and American 20th-century prose. In the analysis, cultural, anthropological, literary and psychoanalytical tools are used.

Keywords: experience, literature, language, speaking, voice, Lebenswelt, Minotaur, Howard Phillips Lovecraft, Stanisław Lem.

Zobacz inne publikacje w serii: Communicare – historia i kultura »

[…] to traktat o nie-porozumieniu, o sytuacjach zrodzonych w wyniku napotkania przed sobą Obcości, z którą nie mamy wspólnego języka. […] spektrum intelektualne tej pracy jest imponujące, przykłady niezwykle sugestywne i dające do myślenia, a oryginalność zestawień poszczególnych dzieł i sądów na ich temat czyni z lektury Lwa, który mówi pasjonującą przygodę intelektualną.
Z recenzji prof. dr. hab. Jerzego Jarzębskiego, UJ

Formy […] Obcości, relegowane poza granice świata człowieka, nie przestają przez to istnieć i co rusz pojawiają się w polu ludzkiego doświadczenia – niezrozumiałe i „niesamowite”, a tym samym groźne, bo nienazwane i nieme zarazem, wyłączone z możliwości nawiązania relacji komunikacyjnej. Nawet jeśli „lew przemówi” – ta tytułowa figura zaczerpnięta jest od Ludwiga Wittgensteina, który jest jednym z patronów przedsięwzięcia Majewskiego – nie zrozumiemy go, bo jego „sposób życia” pozostaje dla nas z gruntu obcy.
Z recenzji dr. hab. Grzegorza Godlewskiego, prof. UJ

Paweł Majewski (ur. 1978) – literaturoznawca i historyk kultury, pracownik Instytutu Kultury Polskiej Uniwersytetu Warszawskiego, autor m.in. Między zwierzęciem a maszyną. Utopia technologiczna Stanisława Lema (Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2007, wyd. ang. 2018), Pismo, tekst, literatura. Praktyki piśmienne starożytnych Greków i matryca pamięci kulturowej Europejczyków (Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2013), Tekstualizacja doświadczenia (Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2015), Lew, który mówi. Esej o granicach językowego wyrazu doświadczenia (Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2018), Święto języka. Szkice o relacjach między światem, słowem a umysłem ludzkim (Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2019), współautor m.in. Kulturologia polska XX wieku. Tom 1-2 (Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2013), Racjonalność a umysł piśmienny (Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2014), Antropologia pamięci. Zagadnienia i wybór tekstów (Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2018), Chopinowskie igrzysko. Historia Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego im. Fryderyka Chopina 1927-2015 (Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2020).