Odważył się namalować głos. O odwiecznej albo tylko nowoczesnej analogii

Autor proponuje rozważania o relacjach muzyki i świata dźwięków ze sztukami wizualnymi – malarstwem, grafiką i rzeźbą – jako opis sojuszu niemożliwego. Dzieje nierozłączności muzyki i plastyki jawią się jako sekwencja nieosiągalnych połączeń, a jednocześnie nieustannie podejmowanych prób, nasilających się w okresie romantyzmu, a zwłaszcza na przełomie XIX i XX wieku. Czy opisywane tu próby wielkich europejskich artystów nie powiodły się, skoro – paradoksalnie właśnie – twórczy wysiłek doprowadził do ujawnienia niemożności połączenia obrazu i dźwięku? Unikając jednoznacznej odpowiedzi, Andrzej Pieńkos omawia poszukiwania, ich okoliczności artystyczne, społeczne, osobiste, pozwalające pełniej rozumieć paradoks sztuki, a może również istotę nowoczesności.

******

'He Dared to Paint the Voice'. On Eternal – or Perhaps Only Modern – Analogy

The author proposes reflections on the relations of music and the world of sounds with visual arts – painting, graphics and sculpture – as a description of an impossible alliance. Avoiding an unambiguous answer, he discusses the search for such relations, their artistic, social and personal circumstances, which allow us to understand the paradox of art and the essence of modernity more fully.

Keywords: fine arts, music, correspondences of fine arts, modernism, 1900 breakthrough.

Autor nie ukrywa swoich prywatnych sympatii artystycznych, lecz nadaje im ponadosobisty kształt, wyprowadza własne wątki na szerokie wody historii, estetyki, kultury, ogólnej humanistyki, nie zapominając także o aspektach psychologicznych, socjologicznych, a nawet filozoficznych. Doborem i opracowaniem wyszukanych motywów Autor przedstawia się nie tylko jako znawca problematyki, ale także jako wykwintny poszukiwacz z jednej strony ważnych i trudnych zagadnień, a z drugiej stylowych i smakowitych drobiazgów. Książka jest w zasadzie prozą eseistyczną, nadającą się do czytania dla wszystkich lubiących sztukę, nie tylko dla fachowców. Decyduje o tym także piękny i bogaty język, lekkie pióro przy ciężkiej gatunkowo tematyce. […] Treść podana została z pasją, w tekście odczuwa się silne zaangażowanie emocjonalne Autora, narracja odkrywa radość, jaką sprawiało pisanie i ta atmosfera przenika do lektury, dając czytelnikowi ogromną satysfakcję, czyniąc opowieść ciekawą, miejscami wręcz porywającą.
Z recenzji dr. hab., prof. em. UMFC Krzysztofa Lipki

Refleksja Autora została […] poprzedzona, słusznym w moim przekonaniu, zwątpieniem w istnienie rzeczywistych i istotnych związków między plastyką a muzyką, zwłaszcza związków odnoszących się do technik, struktur i form dzieł obu sztuk. W tej sytuacji profesor Pieńkos zwrócił się w stronę poszukiwań związków zachodzących w rzeczywistości społecznej a odnoszących się do zależności towarzyskich, uwarunkowań biograficznych, a także do bieżących działań w realizacji wspólnych przedsięwzięć artystycznych. […] profesor Pieńkos kreśli „zdarzeniowy”, kontekstowy, jeśli tak można powiedzieć, obraz twórczości widzianej z perspektywy codziennej pracy artystów, widząc w niej „nawet głęboki wymiar egzystencjalny”. […] Praca ta stanowi kompetentną refleksję nad związkiem muzyki i malarstwa, refleksję, której nie krępują wszakże ramy narzuconej, abstrakcyjnej metodologii. Jest to opowieść bliska rzeczywistego życia, ciekawa i pouczająca.
Z recenzji prof. dr hab. Sławomiry Żerańskiej-Kominek

Andrzej Pieńkos – profesor w Instytucie Historii Sztuki Uniwersytetu Warszawskiego, gdzie pracuje od 1987 roku. Autor ośmiu książek naukowych poświęconych sztuce i kulturze europejskiej XVIII–XX wieku (m.in. publikacji Rewolucja plenerowa XVIII wieku? Relacje z narodzin pejzażu nowoczesnego, 2021), redaktor lub współredaktor naukowy kilkunastu tomów zbiorowych. Współtwórca Mazowieckiej Akademii Dziedzictwa, popularyzator nauki.