Teatr elżbietański - PDF

W książce zamieszczono starannie dobrane teksty dotyczące teatru elżbietańskiego – jego relacji do polityki i władzy, kulturowego aspektu wykonawstwa, problemu techniki inscenizacji – ujawniające bogactwo możliwości poetyki kulturowej. Ich autorami są najwybitniejsi światowi szekspirolodzy i znawcy angielskiego teatru renesansowego: Steven Mullaney, Robert Weimann, Stephen Orgel, Linda Phyllis Austern, Philip Armstrong, Louis Montrose, Andrew Gurr i Mariko Ichikawa.

Teksty te zaskakują wizją teatru elżbietańskiego oraz dramaturgii, ujętą w najróżniejszych kontekstach kulturowych, i zawierają nowatorskie wnioski badawcze. Prezentowana antologia burzy bowiem stereotypowe przekonania o tym teatrze i wyobrażenia na jego temat, otwiera przed czytelnikiem świat dotąd nieznany lub niedostępny. Na tle dotychczasowych publikacji Teatr elżbietański ma absolutnie nowatorski wymiar i wprowadza nowe wątki do dotychczasowego stanu naszej wiedzy o teatrze angielskim XVI-XVII wieku.

Refleksja nad teatrem elżbietańskim zajmuje szczególne miejsce w studiach kulturoznawczych. To na gruncie badań nad epoką Elżbiety I wykształciły się takie nurty jak materializm kulturowy, nowy historycyzm czy poetyka kulturowa.

Steven Mullaney snuje rozważania na temat społecznego usytuowania sceny elżbietańskiej w przestrzeni Londynu. Odwołując się do teoretycznych ustaleń filozofii i antropologii, umieszcza go w obszarze styku heterogenicznych wartości.

Andrew Gurr koncentruje się na społecznie motywowanych fizyczno-zmysłowych aspektach odbioru przedstawień. Zwraca uwagę na adekwatność określenia audience jako terminu wyrażającego podmiotowość zbiorową. Termin audience implikuje prymat słuchu i słyszalności jako wyróżnik teatru elżbietańskiego. Mamy więc do czynienia z grupą słuchaczy, która otacza scenę ze wszystkich stron.

Stephen Orgel usiłuje rozwikłać zagadkę nieobecności kobiet na scenie teatru elżbietańskiego. Uważa, że zakaz wstępu kobiet na scenę był z jednej strony wyrazem opresyjności wobec nich w społeczności patriarchalnej, z drugiej zaś swoistą rekompensatą za ich społeczne upośledzenie – rekompensatą niezbyt kosztowną ze względu na otaczającą chłopców wcielających się w role kobiet aurę homoseksualizmu, postrzeganego jako znacznie mniejsze zagrożenie dla fundamentów życia społecznego niż nieposłuszeństwo córek lub żon.

Rozważania Gurra i Orgela dopowiada i konkretyzuje Linda Phyllis Austern, zajmująca się niedostrzeganym na ogół zjawiskiem śpiewu w przedstawieniach dramatycznych teatru elżbietańskiego. Tym samym ponownie – choć zupełnie inaczej – podejmuje zagadnienia audialności tego teatru oraz nieoznaczoności płci, tym razem płci głosu.

Szkic Louisa Montrose'a przedstawia teatr czasów Elżbiety, Jakuba i Karola (zwłaszcza trupę Szekspirowską) jak złożone, wielowarstwowe zjawisko sytuujące się w polu oddziaływań różnych sił: państwa, miasta, Kościoła. Zyskuje wymiar rozprawy z dziedziny teatru politycznego czy polityki teatru – polityka przez wielkie "P", rozumianej jako "sztuka sprawowania rządów", ale też – co nadaje szczególny smak tej pracy – i polityki jako sztuki konstruowania przelotnych koalicji i gry sytuacyjnych, okazjonalnie zawieranych sojuszy.

Seria wydawnicza Poetyka kulturowa teatru prezentuje omówienia najbardziej wyrazistych kulturowych formacji teatralnych, wydane w autorsko opracowanych wyborach z prac poświęconych danej epoce. Tomy ukazujące się w serii odnoszą się do tych momentów w historii, w których praktyka teatralna wysuwała się przed inne systemy reprezentacji i stawała się podstawową busolą orientowania się w świecie. Zawierają refleksję na temat współzależności zachodzących między teatrem a jego otoczeniem społecznym, skupiając się na tych samych aspektach, integralnie związanych z praktyką teatralną: polityce, ekonomii, relacji władzy, przestrzeni, płci itp. Nieuchronnie prowadzi to do odkrycia miejskiego i politycznego wymiaru teatru. Jedynie w mieście bowiem występuje takie zagęszczenie czasoprzestrzeni, że z morza kultury wyłaniają się nie tylko teatralne wyspy, lecz całe ich archipelagi: Ateny V wieku, XIII-wieczne Arras, XVI-wieczny Londyn, XVII-wieczny Paryż, Warszawa Stanisławowska...

W mieście wielość konkurencyjnych ośrodków władzy daje teatrowi w połączeniu z jego elastycznością, a nawet pewnym rodzajem wyrachowania czy koniunkturalizmu, możliwość stania się alternatywnym autorytetem kulturowym o całkowicie nowej, nieklasycznej strukturze, odmiennych źródłach i priorytetach, w miejsce obowiązującej ortodoksji oferującym pełną niuansów i odcieni heterodoksję, która rekonfiguruje i dekonstruuje kulturowe pole zmysłowości, społeczne „sensorium”.

******

Elizabethan Theatre

Reflection on the Elizabethan theatre occupies a special place in cultural studies. Research on the Elizabeth I era contributed to the development of such movements as cultural materialism, new historicism, or cultural poetics. The publication presents carefully selected excerpts from the books by Steven Mullaney, Robert Weimann, Stephen Orgel, Philip Armstrong, Louis Montrose, Andrew Gurr and Mariko Ichikawa, as well as Linda Phyllis Austern and includes a forward written by Mateusz Kanabrodzki and an afterword by Ewelina Godlewska-Byliniak, co-authors of the selection.

Keywords: cultural poetics of theatre, cultural materialism, new historicism, Elizabethan theatre, theatre, gender, city, theatre formations, Shakespeare.