Doświadczanie czasu w przestrzeni archiwum

Głównym problemem rozważanym w książce jest doświadczanie czasu zdeponowanego w pamięci kultury – w jej tekstach, przed-tekstach i „pozatekstach”, zgromadzonych w archiwach. Pamięci towarzyszy, także w skali kulturowej, zapominanie. Oba te integralnie połączone ze sobą procesy decydują zarówno o aktualności przeszłej wiedzy, jak i o jej wypadaniu z dominujących aktualnie obiegów, a niekiedy o nieoczekiwanych powrotach. Kolejne rozdziały książki, poświęcone „starowatorom” literaturoznawstwa XX stulecia (przede wszystkim Michaiłowi M. Bachtinowi, Romanowi Ingardenowi i Romanowi Jakobsonowi), podejmują pytania o obecność i ważność ich dokonań dzisiaj. Odzyskiwaniu czasu przeszłego dokonanego i przekształcaniu go w czas przeszły niedokonany służą także analizy niezwykłego fenomenu w skali środkowo- i wschodnioeuropejskiej: studenckich kół naukowych, w których rodziło się nowoczesne literaturoznawstwo. Takim fenomenem są także zrodzone w pierwszych dekadach XX wieku literaturoznawcze terminy, których cyrkulowanie w światowym obiegu, przenikanie do dyscyplin ościennych, przesunięcia znaczeniowe (a nawet nazwowe) pozwalają prześledzić nie tylko zmienne koleje badań literackich, ale także postawić pytanie o ich tożsamość. Ta, choć wydaje się nader rozchwiana, jak wynika ze studiów obejmujących całe stulecie, okazuje się zastanawiająco stabilna.

******

Experiencing Time in the Archives

The main problem discussed in the book is the experience of time deposited in the memory of culture – its texts, pre-texts and “beyond-texts” collected in archives. Memory is accompanied – also on a cultural scale – by forgetting. Both of these integrally connected processes determine the topicality of past knowledge and its falling out of the currently dominant circuits, and sometimes unexpected returns. The subsequent chapters of the book, devoted to “oldvators” of literary criticism (mainly Mikhail Bakhtin, Roman Ingarden and Roman Jakobson), ask about their presence and the importance of their achievements today. The analyses of this unusual phenomenon on the Central and Eastern European scale – student scientific circles in which modern literary studies were born – serve to recover past perfect and transform it into past imperfect. Such a phenomenon are also literary terms born in the first decades of the 20th century, whose circulation in the world, penetration into the neighboring disciplines, semantic (and even name) shifts allow to trace not only the changing story of literary research, but also to ask a question about its identity. This identity, although seemingly unstable, as shown by studies spanning the entire century, appears to be surprisingly steady.

Keywords: archive, memory of culture, space-time of literary criticism, scientific circles of Polish philology students, literary terms.

Zobacz inne publikacje z serii Parabaza »

Książka Danuty Ulickiej nie jest przeznaczona po prostu do przeczytania, ale do pochłonięcia (…). Jest to praca naukowa najwyższej próby, która siłą rzeczy zasadza się na dyskursie naukowym, ale posiada również (…) doprowadzony niemal do perfekcji sposób opowiadania. Treść książki jest niebywale wartościowa poznawczo (…), a prowadzony przez Ulicką sposób narracji – precyzyjny i jednocześnie wciągający, do tego stopnia, że trudno się od tekstu oderwać. To wielka sztuka, której opanowanie zajmuje całe lata praktyki naukowej, po to, by stać się wzorcem godnym naśladowania. Jest to też coś, co sprawia że teorie literatury, teoretyczne aspekty humanistyki w ogóle mogą się stać fascynującym poznawczo zjawiskiem.
Prof. Adam Dziadek, Uniwersytet Śląski w Katowicach